Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
WSTĘP
tańskaapokalipsa,jakąurządziłmrocznyhufiecIwana(naczarnychkoniach,
zmiotłąipsimpyskiemprzytroczonymidosiodła),byłazaistenajwyższymstopniem
terroru,jakizapewnekiedykolwiekistniałnatakąskalęwświecie.DJądrociemności”,
jakimbyłaoprycznina,rządziłosięwłasnąlogiką.Podejrzewającwszystkichozdradę,
okrutnycarrozprawiałsięzkażdympokolei.Ofiarąjegogniewupadalipojedynczy
ludzie:bojarzy,wielmoże,administratorzypaństwa,prościchłopi,aletakżecałe
regiony,miasta,klasztorywrazzichdobytkiemruchomyminieruchomym.
Istotnąrolęodgrywałotutajzamiłowaniecaradorobieniawszystkiegowformie
wielkichspektakliidramatyczno-teatralnychwidowisk.Bardzotoprzypominajakże
wstrętnąpostaćGilles’adeRais,towarzyszaJoannyd’Arciwspółorganizatora
masowychDspektakli”wOrleanie,arównocześnie-jaksiędzisiajuważa-seryjnego
mordercę
22
,DrakulęzMachecouliTiffauge
23
.IwanGroźnybyłwirtuozemwzada-
waniuśmierciprzezkoszmarnemęczarnieiwyrafinowanetortury.Stworzyłsystem
masowychzbrodnizapowiadającyopisaneprzezHannahArendttotalitaryzmy
XXwieku.Podtymwzględemmożnagouznaćzaduchowegomistrzawielkich
tyranów-zbrodniarzywspółczesności.
Opriczninęoficjalniezniesionow1572roku,alecelpolitycznyzostałosiągnięty.
Ośrodekpotęgibojarskiejprzestałistnieć.Pookresieopryczninyprywatnawłasność
ziemiprzestałaodgrywaćwiększąrolęwpaństwie.Systeminwigilacjipolicyjnej
(państwoobserwowałoswoichpoddanych,apoddaniobserwowalisięnawzajem)
ialienacjispołecznejrodemzdoświadczeńDiwanowegopiekła”odcisnąłtakgłębo-
kiepiętnonaaparaciepaństwowymiludnościkraju,żepóźniejszepróbystworzenia
społeczeństwaobywatelskiego
24
czyogniwpośrednichprzezoświeconychwładców,
takichjaknaprzykładKatarzynaII,dałymarnewyniki.Jeszczew1839rokuAstolphe
deCustinepisał:
ObecnystanRosjipodwzględemspołecznym,umysłowymipolitycznymjestwynikiem
lubmożeraczejsumąporównańIwanaIV,któregosamiRosjanienazwaliGroźnym,
PiotraI,zwanegoWielkimprzezludziszczycącychsięniewolniczymnaśladowaniem
Europy,orazKatarzynyII,ubóstwianejprzezlud,którymarzyopodbojuświataiprawi
nampochlebstwa,zanimnaspożre.Otostraszliwedziedzictwo,jakimrozporządza
cesarzMikołaj
25
.
22
Tookreślenierodemzewspółczesnejkryminalistykiosobliwiepasujedozbrodniczej
pasjiIwanaIVimarszałkaGilles’adeRais.Natentematzob.M.Cazacu,GillesdeRais,Paris
2012.
23
WspółcześniopowiadaliprzerażającerzeczyookrucieństwieIwanaIV:DOdkońcaXV
doXVIIw.naRusiwielkąpopularnościącieszyłasięopowieśćoDrakuli.Tapopularność
wznacznymstopniubyłaspowodowanatym,żeobrazDrakulikojarzyłsięrosyjskimczytel-
nikomzpostaciąIwanaGroźnego”-M.Heller,op.cit.,s.170.
24
ZnamiennypodtymwzględemjesttytułksiążkiClaudiaSergiaIngerfloma,traktującej
ohistorycznychźródłachleninizmu:Lecitoyenimpossible,Paris1988.
25
A.deCustine,Rosjawroku1839,Warszawa1995,t.II,s.31.
