Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
poWarszawiezajmujemiejsce”–napisałwXVIw.JanKrasiński[56].ZygmuntAugustzadbałrównież
ogruntownąprzebudowędawnegozamkuksiążątmazowieckich,abymógłstaćsięnietylkosiedzibą
króla,aletakżepolskiegoparlamentu.
KujawyiMazowszeadministracyjniezostaływłączonedoWielkopolski,jakojednejztrzechprowincji
Rzeczpospolitej,opróczMałopolskiorazWielkiegoKsięstwaLitewskiego.
PodobniejakMazowsze,doprowincjiwielkopolskiejnależałyteżskrawkiPomorzaorazPrusy
Królewskie.Pomorzezamieszkiwałludmówiącyjęzykiemzgrupylechickiej,alePrusybyłyterenem
zajmowanymprzezPrusów–ludbałtyjski,spokrewnionyzlitewskim.Niegdyśgranicęmiędzynimi
stanowiłaWisła.DoobronyprzedpogańskimiPrusamiKonradMazowieckiw1226r.sprowadził
Krzyżaków,oddającimwlennoziemięchełmińską.PodbilioniterenyBałtówiwrazzzawłaszczoną
ziemiąchełmińskąstworzylipodstawyswegopaństwa,doktóregododaliwlatach1308-1309zabrane
ŁokietkowiPomorzeGdańskie.ZiemietezdołałodebraćKrzyżakomdopieroKazimierzJagiellończyk
po13latachwojny,namocypokojuzawartegowToruniuw1466r.Utworzonotamdużewojewództwo
pomorskieorazznaczniemniejszemalborskieichełmińskie.Napozostałychziemiachzabranych
plemionombałtyjskimpowstaływ1466r.PrusyKrzyżackie,zmienionew1526r.wpaństwoświeckie:
PrusyKsiążęce,lennoKrólestwaPolskiego.
ÓwcześnieżyjącyPolacyzdawalisobiesprawęzogromnejwagifaktuodebraniaKrzyżakomujścia
WisłyiodzyskaniadostępudoMorzaBałtyckiego–JanDługosz,opisującw
Rocznikach
zawarciepokoju
w1466r.,stwierdził:„[...]BógWszechmogącywyraźnieokazał,wjakcudownysposóbbyłmiłosierny
ludowiinarodowipolskiemu,kiedyprzywrócił[mu]znakomitedzielniceoderwaneioddzielonenadługi
czasodKrólestwaPolskiego,[...]uspokoiłPrusy,Pomorzeorazociekającąkrwiązpowodurzezi
obywateliziemiędobrzyńską”[57].Jakcennebyłyprzywróconewówczastereny,podkreśliłtakże
J.Krasiński:„PrusyczyliBorussia,zewszystkichziempolskichnajzamożniejsza,graniczynawschód
zLitwą,napołudniezPolską,napółnocyzInflantami,nazachódzPomeranią.MorzeBałtyckie[...]
oblewabrzegitegokraju.[...]Niesądzę,ażebywcałejSarmacjimożnabyłoznaleźćkrainę,któraby
ztąrównaćsięmogłatakpodwzględemludności,jakteżznakomitychmiastibogactwa
mieszkańców”[58].
MarcinKromer,od1570r.biskupkoadiutorStanisławaHozjuszazprawemnastępstwaponim
naWarmii,opisującPrusyKrólewskiewdzielezatytułowanym
Polska,
zaznaczył,że„wichskład
wchodzirównieżWarmia[...]prawiezewszystkichstronotoczonaprzezPrusyKsiążęceiwłaśnieprzez
niekiedyśokrojona,stykasiętakżezwojewództwemmalborskim,alenienależydożadnego
województwa,podlegającswemubiskupowiikapitulejejświętegoKościoła,uznającnajwyższąwładzę
królapolskiego”[59].Warmiabyłazatemdominiumkościelnym,podległymwładcomPolski.
Dowojewództwapomorskiegoprzylegałyoddanewlennoksiążętompomorskimziemiebytowska
ilęborska.PomorzeZachodnie,pozostającewbliskichkontaktachzPolską,mimociążeniakuniej
iszukaniaoparciaprzeciwagresjiBrandenburgii,odpadłoostatecznie,gdyksiążęBogusławXGryfita,
któryniemógłliczyćnapomocZygmuntaIuwikłanegowpotrójnykonflikt–krzyżacki,habsburski
imoskiewski,złożyłhołdlennycesarzowiw1521r.
PiastowskadzielnicaŚląskod1348r.stałasięlennemKoronyCzeskiejpozhołdowaniuprzez
LuksemburgówkolejnychksięstwpowstałychwskutekpostępującegonatymtereniewXIIIiXIV
w.rozdrobnieniadzielnicowego.ZaKazimierzaWielkiegowróciładoKoronyPolskiejziemiawschowska,
aw1396r.ziemiawieluńska.W1440r.lennikamiPolski,zazgodąkrólaCzech,zostaliksiążęta
OświęcimiaiZatora.W1456r.KazimierzJagiellończykinkorporowałdoKoronyksięstwooświęcimskie,
aw1494r.JanOlbrachtksięstwoZatorskie.Leżącadalejnapołudnieziemiaspiskazkilkomamiastami
zostałazastawionaw1412r.przezZygmuntaLuksemburczykawzamianzadługzaciągnięty
uWładysławaJagiełłyipozostałaprzyPolsceażdoXVIIIw.,kiedyzagarnęłająAustriawczasie
pierwszegorozbioru.
W1443r.biskupZbigniewOleśnickikupiłodksiążątcieszyńskichjeszczeksięstwosiewierskie,
należącedoterenówśląskich.GraniczyłoonobezpośredniozMałopolską.AżdoXVIIIw.byłotoodrębne
księstwonależącedobiskupówkrakowskich.
OdzyskiwaneskrawkiŚląskaadministracyjniewłączonododrugiejprowincjiKrólestwaPolskiego
–Małopolski.KrajobrazMałopolskiwłaściwej,obejmującejziemiekrakowskąisandomierską,byłbardziej
urozmaiconyniżmonotonnenizinywielkopolskie.StareGóryŚwiętokrzyskie,WyżynaKrakowsko-
CzęstochowskaiTatrypokrytepuszczamistanowiłyopięknietejziemi.Górzysteterenyobfitowały
wminerały,przedewszystkimwżelazoisól.Nagęstozaludnionychodpradziejówterenachwdolinach
rzekpowstałynajważniejszemiasta:KrakówiSandomierz,stolicedwóchwojewództw,doktórych
wXVw.doszłotrzecie–lubelskie,utworzonenaprawymbrzeguWisły.Krakówdoczasówsejmu
lubelskiegow1569r.byłstolicąKorony,tamznajdowałasięnajważniejszasiedzibakrólaiadministracji
orazstolicabiskupstwa,drugiegowhierarchiipometropolitalnymGnieźnie.Mimożeunijnysejm
wLubliniezadecydowałostołecznościWarszawy,położonejcentralniewRzeczpospolitej,Kraków
pozostałmiejscemkoronacjiipogrzebówwładcówPolskiiLitwy.
ProwincjaMałopolskarozszerzyłaswegranicekuwschodowi,odkiedyKazimierzWielkirozpoczął
procesprzyłączaniadoKrólestwaRusiHalicko-Włodzimierskiej(1340-1366).Pochwilowymprzejęciu
tychziemprzezLudwikaAndegaweńskiegonarzeczWęgierkrólowaJadwigaodzyskałajedlaPolski
