Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
w1387r.ZiemieruskiepozostawaływróżnymzwiązkuzPolskąjakojejlennalubterenydoniej
wcielane.Związekbyłwzajemniekorzystny.Polscedawałważnądrogęhandlowąprowadzącądoportów
nadMorzemCzarnymorazwielkiemożliwościrozwojuosadnictwa,aruskiejludnościtychziem
oniezwykleurodzajnychglebachibogactwachnaturalnych,opiekękrólówPolskiprzednajazdami
Tatarów,stalenękającychkresypołudniowo-wschodnie[60].TendencjedozjednoczeniazKoroną
wystąpiłynajsilniejnaterenachRusiCzerwonejiPodola,któreprzyjęłyprawopolskieprzedpołową
XVw.PoprzezsąsiedztwozRusiątakżeMołdawiazaczęłaszukaćwięzizPolskąistałasięjejlennem
zaJagiełłyiJadwigiw1387r.ZwiązektenrozszerzałformalniegraniceKrólestwaPolskiegoażdoMorza
Czarnego.PonawianejeszczezaKazimierzaJagiellończykahołdylennehospodarówmołdawskichbyły
świadectwemszukaniaprzeznichpomocywPolsceprzeciwzagrożeniutureckiemu.Nieudanawyprawa
JanaOlbrachtaw1497r.pociągnęłazasobądalekosiężneskutki:zahamowaniehandluczarnomorskiego
wrazzutratązwierzchnictwaPolskinadMołdawią.
W1569r.ZygmuntAugustinkorporowałPodoledoKoronyjakoodrębnewojewództwo.Przezcały
XViXVIw.trwałyoniesporyzLitwą,podobniejakoPodlasie,zasiedlonezarównoprzezludność
litewską,jakipolską.Topuszczańskiewojewództwo(m.in.najegoterenieleżałaPuszczaBiałowieska)
zgłównymimiastamiBiałymstokiem,Grodnem,ŁukowemtakżewłączonodoKoronyw1569r.
WielkieKsięstwoLitewskie,drugączęśćRzeczypospolitej,J.KrasińskitakopisałwXVIw.:„Obszerna
taziemiamapolaipastwiska,leczpowiększejczęścilasamijestpokryta.Latemwwielumiejscach
stajesiębagnista.[...]Hercyńskapuszcza,zajmującaznacznączęśćLitwyobfitujewdzikiezwierzęta”.
SkórytychzwierzątuważałKrasińskizanajwiększebogactwoLitwy,„graniczącejzMoskwą,Inflantami,
Rusią,Prusami,ŻmudziąiMazowszem”[61].
NaziemiachlitewskichodczasówJagiełłyiWitoldatrwałproceszanikaniaksięstwudzielnych
istopniowegokształtowaniaadministracjiwzorowanejnapolskiej.Najwcześniejstworzono(1413)
województwawileńskieitrockienaziemiachprzydzielonychprzezGiedyminadwómjegosynom,
KiejstutowiiOlgierdowi.PierwszestanowiłocentrumetnicznejLitwy,położonewdorzeczuNiemna.
Wdoliniejegodopływów,WiliiiWilejki,rozłożyłasięstolicaWielkiegoKsięstwa,piękniewśródlasów
iwzgórzusytuowaneWilno.
StopniowotakżeziemieleżącedalejnawschódwXVIw.otrzymywałystatuswojewództw:w1504
r.powstałowojewództwopołockie,w1508r.–smoleńskie,aw1511r.–witebskie.Wcześniej,
bow1507r.,polewejstronieNiemnapowstaływojewództwanowogródzkie,Słonimskieiwolkowyskie.
OstateczniereformawczasachZygmuntaAugusta(1564-1566)zmieniławwojewództwodawne
księstwomścisławskie,nażyznymWołyniu,obokwołyńskiegopowstałowojewództwobraclawskie,
anabłotnistychterenachPolesia–województwobrzeskie-litewskie.JedynieŻmudź,odebrana
KrzyżakomiprzywróconaLitwienamocypokojutoruńskiegow1411r.,zaczasówKazimierza
Jagiellończyka,napoczątkujegorządów,uzyskałaobokLitwyiRusistatustrzeciejczęściskładowej
WielkiegoKsięstwaipozostałaformalnie(m.in.wtytulemonarchów)odrębnymksięstwem,rządzonym
przezurzędnikahospodarskiegonazywanegostarostą.
WdrugiejpołowieXVIw.zmieniłoswójstatusdawnepaństwoKawalerówMieczowych.W1561
r.InflantyzostaływłączonedoPolski,bezKurlandiiiSemigalii,któreotrzymał–jakoksięstwolenne
królaPolski–sekularyzowanyostatniwielkimistrzGotardKettler.WspomnianyjużJ.Krasiński
podsumowałwyniktegoprocesu:„MądrykrólZygmuntAugustpragnąckrajowitemuprzynieśćpomoc
irozproszonejegosiłyzjednoczyć,GotardaKettleraszlachetnegoWestfalczyka,księciemKurlandii
iSemigaliimianował,poodebraniuodniegoprzysięginawiernośćihołdownictwokrólomPolski.[...]
Odtegoczasuksięstwoto(którezaistezewzględunabogactwomieszkańcówipotęgęznakomitych
miast,godnezwaćsiękrólestwem)królompolskimpodlega”[62].
Zok.900000km2,naktórychrozciągałosięukońcaXVw.WielkieKsięstwo,Litwautraciławwieku
XVIok.300000km2,awięc1/3terytorium.PowodembyływojnyzMoskwąoInflanty,trwające
wlatach1492-1537iwznowionew1558r.KsięstwoMoskiewskiezabrałowielkie,aczsłabozaludnione
terenymiędzyDesnąagórnąOką:Wiaźmę,ziemięsmoleńską,czernihowskąisiewierską.Drugą
przyczynązmniejszeniaterytoriumWielkiegoKsięstwabyłydecyzjepodjęteprzezZygmuntaAugusta
wrazzsenatoramiiposłaminaunijnymsejmiewLubliniew1569r.owłączeniudoKoronydawnych
ziemlitewskichnapołudniuWielkiegoKsięstwa,tj.Podlasia,województwwołyńskiegoibracławskiego
orazkijowskiego.ObszaryteprzezcaływiekXVbyłykościąniezgodymiędzyKrólestwemaLitwą,
przyczynątego,żeunijnedziełoJagiełływielokrotniebyłopoważniezagrożonewswymistnieniu.Spory
łagodzili,dziękiswymumiejętnościomdyplomatycznym,zarównoWładysławJagiełło,jakiKazimierz
Jagiellończyk.Ichdługiepanowanieiautorytet,zarównowśródLitwinówjakiPolaków,ratowałystale
chwiejącąsięunię.
Bardzotrudnopodaćdokładniejszeliczbyludnościżyjącejnaopisanychterenachwróżnychokresach
ok.200-letnichdziejówmonarchiijagiellońskiej.Przypuszczasię,żePolskapouniizLitwąliczyłaok.7,5
milionamieszkańców,więcchoćdrugawEuropiepodwzględemwielkościobszaru,podwzględemliczby
ludności–któradecydujeoznaczeniukraju–znalazłasięwśródpaństwśrednich,dalekozaFrancjązjej
20milionami.PolskaiLitwarazemmiały9,2mieszkańcównakm2,coumieszczałojewśródsłabiej
zaludnionychpaństwEuropy.Gęstośćzaludnieniajednakzasadniczoróżniłaobakraje,Koronabowiem
–bezjejziemruskich–miała20,6mieszkańcównakm2,należaławięcdosześciunajgęściej
zaludnionychpaństwEuropy[63].RóżnicamiędzydwiemaczęściamiRzeczpospolitejbyłam.in.
