Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wynikiemurbanizacji,znaczniebardziejzaawansowanejnaterenieKrólestwaniżLitwy.
PodwzględemspołecznymludnośćdzieliłasięwKrólestwienastanszlachecki(ok.5-6%),
mieszczański(ok.20%,aletylkoniewielkaczęśćztegozamieszkiwaławmiastachwiększych,liczących
ponad10000mieszkańców).NajbogatszewmieszczaństwobyłyzurbanizowanePrusyKrólewskie,
copodkreśliłwswojej
Polsce
J.Krasiński.Resztę,awięcponad70%–poodjęciumniejwięcej
1%duchowieństwakatolickiegoiprawosławnego–stanowiłaludnośćwiejska[64].
WokresiezawieraniauniiWielkieKsięstwoLitewskiebyłowciążjeszczepaństwempatrymonialnym,
własnościąpanującejdynastii.Wielkiksiążę,zwanyhospodarem,czerpałdochodyzdaniniróżnych
świadczeńpoddanych.Zczęścidochodówutrzymywałsiłyzbrojne.Najwyższąwarstwęspołeczeństwa
stanowilikniaziowie.Posiadaliziemięnawłasność,więcmogliniądysponować.Niżejstalibojarzy,też
posiadającyziemię,alewzamianzawojskowąsłużbękonną.Wedługprawaichziemianależała
doksięcia,odktóregobyliwielorakouzależnieni.JeszczeukońcaXIVw.iwwiekuXVmiastarozwijały
sięwolno,byłoichmało,ichmieszkańcystanowiliniewielkiprocentludnościkraju.Największągrupą
ludności–podobniejakwPolsce–byliwłościanie.Nietylkoskładalidaninyksięciu,aletakżebyli
wykorzystywanidolicznychposługprzynaprawiedróg,grodówczybudowiemostów.Najniższemiejsce
wdrabiniespołecznejzajmowaliniewolnicy.Bylitoalbojeńcyzdobyciwczasiewyprawwojennych,albo
ludziewolni,którzystawalisięniewolnikami,np.zadługi.Zatrudnianibyliwmajątkachwielkiegoksięcia
lubbojarów.WciąguwiekówwspółistnieniaLitwyiPolskipodwładząJagiellonównajwiększe
przeobrażenieprzeszłagrupabojarów.Zarównolitewscy,jakiruscystopniowouzyskiwalistatus
podobnydotego,którymiałaszlachtapolska.
Takżepodwzględemetnicznymludnośćpaństwjagiellońskichbyłabardzozróżnicowana.WKoronie
ok.2/3stanowiliPolacy,wpozostałej1/3większościąbyliRusini,zamieszkującywschodnie
województwa,aoprócznichNiemcy,którychnajwięcejbyłowPrusachKrólewskich.Żydzi,Włosi
iOrmianietworzylimałegrupy,osiadłezwłaszczawmiastach.NaterenieWielkiegoKsięstwa
Litewskiegowiększośćludnościbyłaruska–prawdopodobniewięcejniżpołowa.Litwinirazem
zeŻmudzinamistanowilimniejwięcej1/3ludności.Niewielkiegrupytworzylitammieszkańcy
pochodzeniapolskiego,niemieckiego,żydowskiego,ormiańskiegoitatarskiego.Tatarzywraz
zKaraimamizostaliosadzeninaLitwieiRusilitewskiejwokresiepanowaniaWitolda:w1397r.Tatarzy,
w1398r.Karaimi.IchliczbaprawdopodobnieznaczniewzrosławXV-XVIw.[65]
LudnośćPolskipodwzględemwyznawanejreligiibyładośćjednolita–większośćstanowilikatolicy,
tylkonaPodlasiu,RusiCzerwonejiPodoluwyznawanoprawosławie.WWielkimKsięstwieproporcjabyła
odwrotnaniżwKoronie–katolicystanowilimniejszość,ludnośćprawosławna–zdecydowanąwiększość.
NaruskichziemiachkoronnychinaLitwieorganizacjeobuKościołównakładałysięnasiebie.Wśród
wyżejwspomnianychmniejszościetnicznych–Żydów,Ormian,TatarówiKaraimów–istniałygminy
właściwejimreligii:judaizmu,islamuczyodmiennego–jakwwypadkuOrmian–chrześcijaństwa,
zwłasnymjęzykiemliturgicznymipismem,wiążącymilitewskichipolskichOrmianzdziedzictwem
WielkiejArmenii.
WokresieprzenikaniareformacjiwXVIw.mieszczaństwo,zwłaszczapochodzenianiemieckiego,
częstoprzyjmowałoluteranizm,głównienatereniePrus,aszlachtazarównopolska,jakilitewska
–kalwinizm.Różnorodność,ajednocześnieautonomiakulturowaiwyznaniowazdumiała
odwiedzającegoLitwępodkoniecXVIw.niemieckiegopodróżnikaSamuelaKiechela.Wczasiepobytu
wWilniezorientowałsię,żesą„tamróżnereligieisekty,którewszystkieswojekościołyikulty
publicznieprowadząjakpapiści,kalwini,jezuici,RusinilubMoskwa,anabaptyści,zwinglianieiŻydzi,
cotakżeswojesynagogiiwspólnotymają,podobniepoganieczyliTatarzy,takjakwszystkiereligie,
gromadyisektylibertatemconscientiaemają,wczymniktniedoznajeprzeszkody”[66].
WiadomośćomozaicereligijnejnaterenieRusinależącejdoWielkiegoKsięstwaLitewskiego
zawdzięczamytakżeMaciejowizMiechowa,któryw
OpisieSarmacjiAzjatyckiejiEuropejskiej
poczynił
następująceuwagi:„Jest(tam)religiachrześcijańska,podlegającapapieżowirzymskiemuiona
tupanujeijestnajważniejsza,chociażmamałowyznawców.Wyznanieruskiemawięcejwyznawców,
uznajeobrządekgreckiiobejmujeswymzasięgiemcałąRuś.TrzeciewyznanieskupiaŻydów,alenie
wyzyskiwaczy[...]leczpracowników–rolnikówiwielkichkupcówzarządzającychczęstourzędami
celnymiipodatkowymi.DoczwartegowyznanianależąOrmianiemieszkającygłówniewKamieńcu
iweLwowie.Sąbardzodoświadczonymikupcami.[...]RusininaśladująGrekówwubiorzeiceremoniach
kościelnych[...].Żydzimająwłasnepismoiobrządek,zajmująsiętakżenaukamihumanistycznymi,
astronomiąimedycyną.Ormianierównieżmająwłasnepismoiobrządek.[...]Mająwspanialeksięgi,
kielichyiinneprzyborydostosowanedoobrządkudawnychchrześcijan”[67].Obaprzytoczoneteksty
podkreślajązarównodalekoposuniętątolerancjęiwolnośćwyznanialicznychgrupreligijnych,jak
iwysokipoziomichkultury.
