Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1040Wybranekoncepcjeprocesutwórczego–próbasyntezy
wcześniejszychpracachteoretycznychSternberga(1988)trójwymiarowąteoriątwór-
czości(stylpoznawczy,inteligencjaiosobowość/motywacja)zostałarozwiniętawtrój-
stronnymmodelutwórczości(thetriangulartheoryofcreativity)(Sternberg,2018).
Zgodnieznimkreatywnejednostkimusząprzeciwstawiaćsięnietylkotłumowi(in-
nymludziomiichświadomymprzekonaniom),samymsobie(jednostce)i/lubduchowi
czasu-Zeitgeist(istniejącymwspólnymzałożeniomwramachdziedziny).Kombinacje
różnychrodzajówsprzeciwu(lubjegobrak)możeprowadzićdomanifestowaniakre-
atywnościnaosiemróżnychsposobów(typykreatywności).
Sternberg(1999)winnymmodelupropulsji(thepropulsionmodel)pokazuje,jak
twórczewytworymogązmieniaćdziedzinęiwpływaćnaprzebiegindywidualnejkariery
(SternbergiKaufman,2012).Twórcazateminwestujewrozwójwybranejdziedziny,co
możespowodowaćmniejlubbardziejistotnezmiany,którychzakresokreślarodzajza-
istniałegoaktutwórczego.TakichaktówSternbergwyróżniaosiem,przyporządkowując
jedodwóchgrup.Dopierwszejnależąaktytwórczeakceptującebieżąceparadygmaty
ipróbującejeposzerzyć,takiejak:1.replikacja(replication),2.redefinicja(redefnition),
3.inkrementacja-krokdoprzodu(forwardincrementation),4.dalekoposuniętado
przoduinkrementacja(advanceforwardincrementation).Drugirodzajaktówtwórczych
charakteryzujefakt,żeodrzucająoneaktualneparadygmatyipróbująjezastąpić.Należą
donich:5.zmianakierunku(redirection),6.rekonstrukcjazezmianąkierunku(recon-
struction/redirection),7.reinicjacja,czylinowypoczątek(reinitiation),8.synteza,która
integrujeróżnetwórczestrumieniemyśliwistniejącychparadygmatach.
Pewnewspólneelementyzkoncepcjąinwestycyjnąmakomponentowymodeltwór-
czości(thecomponentialmodelofcreativity)autorstwaTeresyAmabile(1983),wktórym
zachowaniatwórczesąefekteminterakcjiczynnikówosobowościowych,poznawczych
iśrodowiskowych.Wtympierwotnymmodelunapoziomiejednostkowym(poziomor-
ganizacji,zob.Amabile,1988)autorkapodkreślanaprzemiennośćicyrkularnośćwpły-
wuzmiennychpsychologicznych,takichjak:motywacjazadaniowa,zdolnościspecjalne,
zdolnościtwórcze,naprocesrealizacjizadania.Twórczośćzaśjestopisywanawkate-
goriachwytworu-przyczymtwórczejejzdaniemjestto,cozostałouznanezatakie
przezosobykompetentnewdanejdziedzinie.Wudoskonalonymdynamicznymkompo-
nentowymmodelu(AmabileiPratt,2016)dodano:synergicznąmotywacjęzewnętrzną
(połączonązmotywacjąwewnętrzną),afekt(szczególniepozytywny),orientacjęnapracę
(postrzeganiejejjakopracy,kariery,powołanialubpasji),poczuciepostępuwrozwijaniu
kreatywnychpomysłówwcenionejpracy.ZdaniemSimontona(1999,2012b)twórczość
jestrodzajemprzywództwarozumianegojakowywieraniewpływui,coważne,zachodzi
przyudzialeprzypadku.Procestwórczyzawierasięwetapachodprzypadkowejpermu-
tacjiskładnikówpoznawczych,poprzezwyłonieniesięznichodpowiednichkonfiguracji,
ażpoetapprzekazuspołecznegoiakceptacjiefektutwórczości.
Zprzedstawionychtwierdzeń,zarównokoncepcjiklasycznych,współczesnych,
ukierunkowanychgłówniepoznawczo,interakcyjnych,jakiteoriisystemowych,wy-
łaniasięobraztwórczościjakozjawiskazłożonego,wielowymiarowegoiinterdyscypli-
narnego.Corazczęściejfenomentenrozumianyjestegalitarnie,poddajesięempirycz-
33
