Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii

Emile Durkheim

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-01-16421-8

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2010

Liczba stron:

446

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Durkheim, Emile. Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, 446 s. ISBN 978-83-01-16421-8

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Durkheim, E.

T1 Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2010

SN 978-83-01-16421-8

Bibliografia BibTex:

@Book{ 2568, author = "Durkheim, Emile", editor = "", title = "Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2010", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-16421-8" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Durkheim, Emile

ED -

TI - Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2010

SN - 978-83-01-16421-8

ER -

Netografia (standard APA):

Durkheim, Emile. Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010 [dostęp: 17 08 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/elementarne-formy-zycia-religijnego-system-totemiczny-w-australii-emile-durkheim-2568.

religia, życie religijne, system totemiczny, totemy, Australia

Jedna z najważniejszych prac Émile’a Durkheima, niekwestionowanego klasyka myśli społecznej, która obecnie stanowi nie tylko podstawową lekturę na kursach uniwersyteckich z zakresu socjologii czy antropologii, ale też ciągle pozostaje bogaty...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-16421-8

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2010

Liczba stron:

446

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Wstęp do wydania polskiego (Elżbieta Tarkowska)11
Od tłumaczki (Anna Zadrożyńska)39
WPROWADZENIE. Przedmiot badań. Socjologia religii i teoria poznania47
1. Główny cel książki: analiza religii najprostszej ze znanych w celu określenia elementarnych form życia religijnego. Dlaczego dzięki religii elementarnej łatwiej je uchwycić i wyjaśnić47
2. Drugi cel badań: geneza podstawowych pojęć myślenia, czyli kategorii. Racje sądu, że wywodzą się one z religii, a zatem mają pochodzenie społeczne. Jak z tego punktu widzenia można przewidywać sposób odnowy teorii poznania53
Księga pierwsza. ZAGADNIENIA WSTĘPNE63
I. Definicja zjawiska religijnego i religii65
Przydatność wstępnej definicji religii; metoda postępowania prowadząca do tej definicji; dlaczego najpierw należy rozpatrzyć definicje potoczne65
1. Religia definiowana przez nadprzyrodzoność i tajemniczość. Krytyka: pojęcie tajemnicy nie jest pojęciem pierwotnym66
2. Definicja religii jako funkcji idei Boga, czyli bytu nadprzyrodzonego. Religie bez bogów. Obrzędy religii deistycznych niezawierających w ogóle idei bóstwa70
3. Poszukiwanie definicji pozytywnej. Rozróżnienie wierzeń i obrzędów. Definicja wierzeń. Pierwsza charakterystyka: dwudzielny podział rzeczy na sacrum i profanum. Cechy dystynktywne tego podziału. Definicja obrzędów jako funkcji wierzeń. Definicja religii75
4. Konieczność innej charakterystyki w celu oddzielenia magii od religii. Idea kościoła. Czy religie indywidualne wykluczają ideę kościoła80
A. Animizm87
II. Podstawowe koncepcje religii elementarnej87
Podział na animizm i naturalizm87
1. Trzy tezy animizmu: (1) geneza idei duszy; (2) kształtowanie się idei ducha; (3) przekształcenie kultu duchów wkult natury88
2. Krytyka pierwszej tezy. Rozróżnienie idei duszy i idei sobowtóra. Sny nie uzasadniają idei duszy93
3. Krytyka drugiej tezy. Śmierć nie wyjaśnia przekształcenia duszy w ducha. Kult dusz zmarłych nie jest pierwotny97
4. Krytyka trzeciej tezy. Instynkt antropomorficzny. Krytyka dokonana przez Spencera; wyjątki od reguły. Badanie faktów, które się uważa za dowody istnienia owego instynktu. Różnica między duszą i duchami natury. Antropomorfizm w religii nie jest pierwotny100
5. Zakończenie: animizm sprowadza religię wyłącznie do pewnego systemu złudzeń103
B. Naturalizm107
Historia teorii107
III. Podstawowe koncepcje religii elementarnej (ciąg dalszy)107
1. Wykład naturalizmu Maxa Müllera108
2. Jeżeli religia ma wyrażać siły natury, to skoro wyraża je w sposób błędny, nie wiadomo, dlaczego mogła się utrzymać. Rzekome rozróżnienie między religią i mitologią113
3. Naturalizm nie wyjaśnia podziału rzeczy na sacrum i profanum117
IV. Totemizm jako religia elementarna. Historyczny zarys problemu. Metoda rozważań121
1. Krótka historia problemu totemizmu122
2. Metodologiczne powody oparcia studium szczególnie na totemizmie australijskim. O miejscu faktów z terenu Ameryki126
Księga druga. WIERZENIA PIERWOTNE131
A. Totem jako nazwa i emblemat133
I. Właściwe wierzenia totemiczne133
1. Definicja klanu. Totem jako nazwa klanu. Czym jest to, co służy za totem. Sposoby zdobywania totemu. Totemy fratrii; totemy klas matrymonialnych133
2. Totem jako emblemat. Wizerunki totemów wyryte lub wycięte na przedmiotach; tatuaże lub rysunki na ciele143
3. Sakralny charakter emblematu totemicznego. Czuringa. Nurtunja. Waninga. Konwencjonalny charakter emblematów totemicznych148
B. Zwierzę totemiczne i człowiek157
II. Właściwe wierzenia totemiczne (ciąg dalszy)157
1. Sakralny charakter zwierząt totemicznych. Zakaz ich jedzenia i zabijania. Zakaz zbierania roślin totemicznych. Różne kompromisy w stosunku do tych zakazów. Zakazy kontaktu. Charakter sakralny zwierząt jest mniej wyraźny niż emblematu157
2. Człowiek. Jego pokrewieństwo ze zwierzęciem totemicznym lub rośliną totemiczną. Różne mity wyjaśniające to pokrewieństwo. Różne części organizmu człowieka: krew, włosy itd. mają różny charakter sakralny. W jaki sposób ten charakter się zmienia zależnie od płci i wieku. Totemizm to nie kult zwierząt lub roślin162
III. Właściwe wierzenia totemiczne (ciąg dalszy)169
Kosmologiczny system totemizmu i pojęcie rodzaju169
1. Klany, fratrie, klasy jako klasyfikacja rzeczy169
2. Geneza pojęcia rodzaju: pierwsze klasyfikacje rzeczy zapożyczyły ramy od społeczeństwa. Różnice między odczuciem podobieństwa a ideą rodzaju. Dlaczego ma ona społeczny rodowód172
3. Religijne znaczenie tych klasyfikacji: wszystko, co się zalicza do klanu, ma coś z sakralnej natury totemu. Kosmologiczny system totemizmu. Totemizm jako religia plemienna175
IV. Właściwe wierzenia totemiczne (zakończenie)183
Totem indywidualny i totem płci183
1. Totem indywidualny jako nazwa; jego sakralny charakter. Totem indywidualny jako osobisty emblemat. Związek człowieka z totemem indywidualnym. Związek z totemem zbiorowym183
2. Totemy grup płci. Podobieństwa i różnice totemów zbiorowych i totemów indywidualnych. Ich plemienny charakter189
Krytyczny przegląd teorii193
V. Początki wierzeń totemicznych193
1. Teorie wywodzące totemizm z religii wcześniejszej: z kultu przodków (Wilken i Tylor); z kultu natury (Jevons). Krytyka tych teorii194
2. Teorie wywodzące totemizm zbiorowy z totemizmu indywidualnego. Pochodzenie, jakie teorie te przypisują totemowi indywidualnemu (Frazer, Boas, Tout). Nieprawdopodobieństwo tych hipotez. Racje dowodu pierwotności totemu zbiorowego197
3. Ostatnia teoria Frazera: totemizm koncepcyjny i związany z miejscem. Błąd petitio principii, na którym się opiera. Zanegowany zostaje sakralny charakter totemu. Totemizm związany z miejscem nie jest pierwotny204
4. Teoria Langa: totem byłby tylko nazwą. Ten punkt widzenia utrudnia wyjaśnienie religijnego charakteru praktyk totemicznych207
5. Wszystkie te teorie wyjaśniają totemizm, opierając się wyłącznie na wcześniejszym pojęciu religii209
Pojęcie pierwiastka totemicznego lub many i idea siły211
VI. Początki wierzeń totemicznych (ciąg dalszy)211
1. Pojęcie siły lub pierwiastka totemicznego. Jego wszechobecność. Jego charakter jednocześnie fizyczny i duchowy211
2. Analogiczne koncepcje innych społeczności niższych. Bogowie z Samoa. Wakan Sjuksów, orenda Irokezów, mana Melanezyjczyków. Związek tych pojęć z totemizmem. Arunkulta Aruntów213
3. Pojęcie siły bezosobowej jest logicznym poprzednikiem różnych postaci mitycznych. Niedawne teorie mające wyjaśniać tę uprzedniość219
4. Pojęcie siły sakralnej to pierwowzór pojęcia siły w ogóle223
Geneza pojęcia pierwiastka totemicznego lub many225
VII. Początki wierzeń totemicznych (zakończenie)225
1. Klan, lecz pojmowany jako twór realny, zasada totemizmu225
2. Przyczyny ogólne wzniecania przez społeczeństwo doznań świętości i nadprzyrodzoności. Społeczeństwo jako imperatywna siła moralna: pojęcie autorytetu moralnego. Społeczeństwo jako siła wynosząca jednostkę ponad nią samą. Fakty świadczące, że społeczeństwo kreuje sakralność226
3. Przyczyny konkretne właściwe społecznościom australijskim. Dwie przemienne fazy życia społeczności: rozproszenie i koncentracja. Ogromna zbiorowa ekscytacja podczas okresów koncentracji. Przykłady. W jaki sposób z owej ekscytacji zrodziła się idea religii. Dlaczego zbiorową siłę wyrażono w postaci totemu: dlatego, że totem jest emblematem klanu. Wyjaśnienie podstawowych wierzeń totemicznych233
4. Religia nie wynika z bojaźni. Religia wyraża pewną rzeczywistość. Istota jej idealizmu. Ów idealizm jest ogólną cechą mentalności zbiorowej. Wyjaśnienie zewnętrzności sił sakralnych w stosunku do substratów. O zasadzie część zastępuje całość240
5. Pochodzenie pojęcia emblematu: symbolizm koniecznym warunkiem wyobrażeń zbiorowych. Dlaczego klan czerpie emblematy ze świata zwierząt lub roślin245
6. Skłonność człowieka pierwotnego do łączenia dziedzin i klas, które my rozdzielamy. Źródła tych połączeń. Dlaczego utorowały one drogę wyjaśnieniom nauki. Nie wykluczają one tendencji do rozróżnień i przeciwstawień249
VIII. Pojęcie duszy255
1. Analiza idei duszy w społecznościach australijskich255
2. Geneza tego pojęcia. Doktryna reinkarnacji według Spencera i Gillena: implikuje ona, że dusza jest cząstką pierwiastka totemicznego. Przegląd faktów dostarczonych przez Strehlowa; potwierdzają one totemiczny charakter duszy260
3. Powszechność doktryny reinkarnacji. Różne fakty potwierdzają zaproponowaną genezę269
4. Antyteza duszy i ciała: to, co w niej obiektywne. Związki duszy indywidualnej i zbiorowej. Idea duszy nie jest chronologicznie późniejsza od idei many273
5. Hipoteza wyjaśniająca wierzenia w życie wieczne277
6. Idea duszy i idea osoby: bezosobowe składniki osobowości280
IX. Pojęcie duchów i bogów283
1. Różnica między duszą i duchem. Dusze mitycznych przodków są duchami o określonych funkcjach. Związki między duchem przodka, duszą jednostkową i totemem indywidualnym. Wyjaśnienie i socjologiczne znaczenie totemu indywidualnego283
2. Duchy w magii289
3. Herosi kulturowi291
4. Wielcy bogowie. Ich pochodzenie i związki z całością systemu totemicznego. Ich plemienny i ponadplemienny charakter293
5. Jedność systemu totemicznego300
Księga trzecia. GŁÓWNE POSTAWY OBRZĘDOWE303
I. Kult negatywny i jego funkcje. Obrzędy ascetyczne305
1. System zakazów. Zakazy w magii i religii. Zakazy odnoszące się do różnego rodzaju rzeczy świętych. Zakazy dotyczące sacrum i profanum. Te ostatnie leżą u podstaw kultu negatywnego. Zasadnicze typy zakazów; sprowadzenie ich do dwóch zasadniczych typów305
2. Przestrzeganie zakazów określa religijny stan jednostek. Przypadki, gdy ten efekt jest szczególnie widoczny: praktyki ascetyczne. Religijny efekt cierpienia. Społeczna funkcja ascetyzmu313
3. Wyjaśnienie systemu zakazów: antagonizm sacrum i profanum, zaraźliwość sacrum319
4. Przyczyny tej zaraźliwości. Nie można jej wyjaśnić prawami asocjacji idei. Jest ona wynikiem zewnętrzności sił sakralnych w stosunku do ich substratów. Logiczny sens tej właściwości sił sakralnych323
A. Składniki ofiary327
Ceremonia Intichiuma u plemion środkowej Australii. Różne jej formy327
II. Kult pozytywny327
1. Forma Aruntów. Dwie fazy. Analiza pierwszej: odwiedzanie miejsc świętych, rozsiewanie świętego pyłu, rozlanie krwi itd. w celu zapewnienia reprodukcji gatunku totemicznego328
2. Druga faza: rytualne spożywanie rośliny totemicznej albo zwierzęcia totemicznego333
3. Interpretacja całej ceremonii. Istotą drugiego obrzędu jest wspólnota pokarmu. Podstawa tej wspólnoty335
4. Obrzędy pierwszej fazy to oblacje. Analogie z oblacjami ofiarnymi.A więc Intichiuma zawiera dwa elementy ofiary. Znaczenie tych faktów dla teorii ofiary339
5. O rzekomym absurdzie oblacji ofiarnych. Jak je tłumaczyć: zależność bytów sakralnych od wyznawców. Wyjaśnienie kręgu, w którym, jak się zdaje, dokonuje się ofiara. Źródła periodyczności obrzędów pozytywnych342
B. Obrzędy mimetyczne i zasada przyczynowości349
III. Kult pozytywny (ciąg dalszy)349
1. Charakter obrzędów mimetycznych. Przykłady ceremonii, w których wykorzystuje się je w celu zapewnienia płodności gatunku349
2. Opierają się one na zasadzie: podobne tworzy podobne. Rozważenie wyjaśnienia szkoły antropologicznej. Przyczyny naśladowania zwierząt lub roślin. Przyczyny przypisania tym gestom skutków fizycznych. Wiara. W jakim sensie jej podstawą jest doświadczenie. Zasady magii wywodzą się z religii353
3. Powyższą zasadę uznaje się za jeden z pierwszych przejawów zasady przyczynowości. Jej społeczne uwarunkowania. Idea siły, czyli mocy bezosobowej, ma rodowód społeczny. Konieczność osądu przyczynowego wyjaśnia się autorytetem tkwiącym w nakazach społecznych358
C. Obrzędy przedstawieniowe lub komemoratywne365
IV. Kult pozytywny (ciąg dalszy)365
1. Obrzędy przedstawieniowe oskutkach fizycznych. Ich związki z ceremoniami poprzednio opisanymi. Ich oddziaływanie ma sens moralny366
2. Obrzędy przedstawieniowe pozbawione skutków fizycznych. Umacniają poprzednie rezultaty. Rekreacyjny składnik religii, jego znaczenie i powody istnienia. Pojęcie święta370
3. Funkcjonalna ambiwalencja różnych rozważanych tu ceremonii, wzajemnie wymiennych. W jaki sposób ta ambiwalencja potwierdza zaproponowaną teorię376
Definicja obrzędu piakularnego381
V. Obrzędy piakularne i ambiwalencja pojęcia sacrum381
1. Żałobne obrzędy pozytywne. Ich opis381
2. Jak się je tłumaczy. Nie jest to manifestacja prywatnych uczuć. Przypisywanie niegodziwości duszy zmarłego nie może już być ich uzasadnieniem. Wiążą się one z aktualnym stanem umysłu grupy. Analiza tego stanu. W jaki sposób żałoba go kończy. Równoczesne przemiany sposobu pojmowania duszy zmarłego386
3. Inne obrzędy piakularne: po publicznej żałobie, po niewystarczających zbiorach, wprzypadku suszy, zorzy polarnej. Rzadkość tych obrzędów wAustralii. Jak można je wyjaśnić392
4. Dwie postacie sacrum: czyste i nieczyste. Ich przeciwstawienie. Ich pokrewieństwo. Ambiwalencja pojęcia sacrum. Wyjaśnienie tej ambiwalencji. Wszystkie obrzędy wykazują ten sam charakter396
W jakim stopniu można uogólniać uzyskane wyniki403
ZAKOŃCZENIE403
1. Religia opiera się na doświadczeniu dobrze uzasadnionym, które jednak nie ma praw szczególnych. Konieczność nauki, by ujęła rzeczywistość leżącą u podstaw tego doświadczenia. Czym jest ta rzeczywistość: to zgromadzenie ludzi. Ludzki sens religii. O wątpliwości, która przeciwstawia sobie społeczeństwo idealne i rzeczywiste. Jak w tej teorii można wyjaśnić indywidualizm i kosmopolityzm religijny404
2. O tym, co wieczne w religii. O konflikcie między religią i nauką, który tkwi wyłącznie w spekulatywnej funkcji religii. Ponieważ, jak się wydaje, owa funkcja wyznacza powstawanie412
3. Dlaczego społeczeństwo może być źródłem myślenia logicznego, a więc pojęciowego. Definicja pojęcia: nie mylić z ideą ogólną; charakteryzuje je bezosobowość i przekazywalność. Wywodzi się ze zbiorowości. Tego samego dowodzi analiza jego treści. Wyobrażenia zbiorowe jako pojęcia-typy, w których mają udział jednostki. O zarzucie, według którego wyobrażenia zbiorowe byłyby bezosobowe tylko pod warunkiem, że byłyby prawdziwe. Myślenie pojęciowe jest jednoczesne z ludzkością416
4. W jaki sposób kategorie wyrażają rzeczy społeczne. Kategoria par excellence jest pojęciem całości, które może podsunąć tylko społeczeństwo. Dlaczego związki wyrażane przez kategorie mogą być uświadamiane jedynie w społeczeństwie. Społeczeństwo nie jest bytem alogicznym. W jaki sposób kategorie zmierzają do oderwania się od określonych grup terytorialnych. Z jednej strony jedność nauki, z drugiej – jedność tego, co moralne i religijne. W jaki sposób społeczeństwo oddaje tę jedność. Wyjaśnienie roli przypisanej społeczeństwu: jego potęga kreacyjna. Oddźwięk socjologii w naukach o człowieku422
Bibliografia429
Indeks nazwisk443

XXXVI

Wstępdowydaniapolskiego

naukowegobadaniaczasurozumianegojakozjawiskospołeczne:sformułowałdo-

tyczącetejsferyempirycznieweryﬁkowalnehipotezy.Podstawowetezynatemat

społecznegocharakteruczasupojawiająsięwElementarnychformachżyciareligij-

nego,arównieżwnapisanymwrazzMaussemstudiumOniektórychpierwotnych

formachklasyﬁkacji,gdziestwierdzasię,iżnnawettakabstrakcyjnepojęcia,jak

pojęciaczasuiprzestrzeni,znajdująsięwkażdymmomencieswejhistoriiwści-

słymzwiązkuzodpowiadającąimorganizacjąspołeczną”(Durkheim,Mauss1903;

wyd.pol.2001,s.574).ZkoleiwElementarnychformachżyciareligijnegoczyta-

myonczasiespołecznym”jakoczasiewspólnymdlazbiorowości(przyp.6,s.9),

oodrębnościczasusacrumiczasuprofanumczyoregulacyjnych,integracyjnych

ikomunikacyjnychfunkcjachkalendarzy.Wszystkietewątkizostałypóźniejpodjęte

wramachantropologicznejlubsocjologicznejreﬂeksjinadczasem.

Omawianaproblematykarównieżbyławspólnymtematemfrancuskiejszko-

łysocjologicznej.Autoremoryginalnejkoncepcjiczasuspołecznego,rozumianego

jakoczasjakościowy,jestwybitny,choćdoniedawnazupełniezapomniany,durk-

heimista,HenriHubert.Spośródinnychreprezentantówszkołyniewątpliwywkład

dosocjologicznejanalizyczasumieliHalbwachs,Mauss,Czarnowski,Granet.

WhumanistycewspółczesnejprzekonanieoroliDurkheimajakoprekursora

itwórcysocjologicznejperspektywywbadaniuczasujestniekwestionowane.Cowię-

cej,wieluautorówwyrażawprostpowinowactwozkoncepcjamiDurkheima,wiążąc

zdurkheimizmemgenezęwłasnychzainteresowań.Durkheimowskiwzórpodejścia

doproblematykiczasupełniłfunkcjęinspirującąwpewnychkoncepcjachczasuspo-

łecznego,awięcnaprzykładwteoriachGeorges’aGurvitcha,PitirimaA.Sorokina

iRobertaMertona,któredziśzaliczamydoklasykisocjologiiczasu.Wzórtenbywał

teżpunktemwyjściamającychodmiennyzasięgiodmiennecelebadańszczegóło-

wychwtejdziedzinie

.Wartozwrócićuwagęnajednązeszczególnychcechowych

próbkontynuacjiDurkheimowskichideidotyczącychczasuspołecznego.

OtóżzracjiswegoDurkheimowskiegorodowodusocjologicznaperspektywa

wbadaniuczasujużodsamegopoczątkunieodłącznabyłaodetnologii.Pracefran-

cuskiejszkołysocjologicznej,skoncentrowanewokółproblematykispołecznego

zróżnicowaniakategoriimyślenia,wtymkategoriiczasu,miałynaceluwypełnienie

założonychramteoretycznychdanymiempirycznymi,zaczerpniętymizkultur

odmiennych,odległychwczasieiwprzestrzeni.Zasadniczetwierdzeniazzakre-

susocjologiiczasuzarysowanowpracachopartychnaobszernymmaterialeetno-

graﬁcznym.Ówtakowocnyzwiązekzetnologiąmiałniekorzystnekonsekwencje

zpunktuwidzeniarozwojureﬂeksjisocjologicznej.Podobniejakwprzypadkuin-

nychwątkówdorobkuDurkheimaijegoszkoły,problematykaczasubyłakontynu-

owanawramachnaukpokrewnych,aniewsamejsocjologii.Tadziedzinabadań

17LiczneprzykładytakichinspiracjiinawiązańpodałamwksiążceCzaswspołeczeństwie.Proble-

my,tradycje,kierunkibadań,gdziewodrębnymrozdzialeprzedstawiłamwkładDurkheimaijegoszkoły

dosocjologicznejanalizyczasu(Tarkowska1987;portakżeGadéa,Lallement2001).

Brak wyników

Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra