Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
11
AndrzejTurczyński
Czykrytykaliterackatopałuba?
JeśliwzgodziezprzesłaniemKarolaIrzykowskiego,autoraeksperymentalnej
powieściPałuba.SnyMariiDunin(1903),skupićuwagęnawęzłowymdlapostrze-
ganialiteratury(pierwiastkupałubicznym)rozumianymjakozderzenierzeczywisto-
ścizeświatemfantazmatów,poto,abyteostatnieobnażyćiwytrącićzbłogostanu
chełpliwegosamozakłamania,tonaglemożesięokazać,żedziśsprawadotyczycoraz
bardziejosobliwychrelacjimiędzyrzeczywistościąliteraturyjakotakiejikrytyki
literackiejokopanejwswoichfantazmatach–przywidzeniachiurojeniach.Aoto,
copisałnatentematsamIrzykowski:BPierwiastekpałubicznypolegamiędzy
innyminainkongruencji[…]obrazuwduszy,myśli,fantazji,teoriizodnośną
rzeczywistością.Abygłębiejodczućdziałaniepierwiastkapałubicznego,trzeba
stosunkowaćsiędożycia,wybiegaćpozaniemyślą,miećplanypojmowanialub
kształtowaniago,wyrosłeczasemdotzw.idéesfxes,lubmiećchoćbyjakieśżywiej,
osobiściejodczuteszablony–wtedynawiedzanastengośćskryty,niepożądany,
wyrzucanyzadrzwi,gość,któregobiletuniekładziesięnatacy”.
Krytykaliterackaobecniezdajesięnosićwszelkieznamionabytuosobliwie
hipostatycznego:przypisujerealneistnienienieliteraturze,leczjedynieswoimwła-
snymstanom,cechomifenomenom,słowemabstraktom,odktórychsamalitera-
tura,aściślejjejtwórcynaogółsiędystansują.Omalpewnewydajesięwtejsytu-
acji,żewiększośćpisarzywogólenieinteresujesiękrytykąliteracką,swojąuwagę
skupiającconajwyżejnatowarzyszącychichtwórczościrecenzjach.Niewykluczone,
żedziejesiętakzawskazówkąmistrza(czarnegokryminału)RaymondaChandlera,
autoratrzechbezwzględnychregułpisarskich:BNiesłuchaćrad.Niepokazywać
nikomuinieomawiaćznikimtego,nadczymsięaktualniepracuje.Nigdynieod-
powiadaćkrytykom”1.
ZatrącającnawstępieoIrzykowskiegoijegoPałubę,pamiętamtakżeopałubie
wjejliteralnymsłownikowymznaczeniujakokukle–topornejipokracznej,wszak
przynajmniejniektórymzpisarzywtakiejwłaśniepałubicznejformiejawisiędziś
krytykaliteracka.
Wistociechodzioocenęskutecznościopisukrytycznego,którypowinienpo-
dejmowaćsięodpowiedzinapytanie,cojest,aconiejestliteraturąiwefekciede-
finiowaćpojęcieliterackości–więcokryteria.Katedrykrytykizapewneniepogłę-
biąkryzysuwsztuceliteratury,jednaktrudnościwzakresiejejdefiniowanianie
zniknąjakzamachnięciemczarodziejskiejróżdżki.Literaturękonstytuujewspółist-
nieniesprzecznościwsamejgłębijejistoty,konstruujesięjąznierozstrzygalnych
kwestii.
Skomplikowanie,wielowymiarowość,polifonicznośćżyciaprzesądzająchyba
owyczerpaniuformułyBżyciopisania”,więciBżycioczytania”literatury,jakprze-
sądzonezostałozerwaniezodwzorowywaniemżyciachociażbywsztukachpla-
stycznych.Problempodejściadoliterackościpozostajeotwarty,niedawnoswoją
koncepcjęogłosiłEdwardBalcerzan.Uwzględnieniejejprzezpiszącycholiteraturze
zpewnościąniezaszkodzi.
1ListRaymondaChandlerazkwietnia1954r.doredaktoraBTheThirdDegree”(MagazynBAmerykań-
skichPisarzyPowieściKryminalnych”),w:RaymondChandler,MówiChandler,przeł.EwaBudrewicz,
Warszawa1983,s.116.
