Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
7
niemieckim.SamautorRękawiczkinieżyłjużwówczasblisko20lat.Nadwodne
niezwykłościreprezentująceustnyprzekazmiejscowegoludutobyłwówczaseuro-
pejskistandardlirycznynietylkosłynnychBlakeistów”.Czywystarczynadaćjezioru
nazwęŚwiteź,animfywodnenazwaćświteziankami,abyuzyskaćefektliteracki
oepokowymznaczeniu?Amożeracjęmieliówcześniluminarzeklasycyzmu,żenie
powinnobyćmiejscanakultzabobonutudzieżludowychwierzeńnaziemiachpol-
skich,gdziejeszczewówczasoświeceniepublicznestanowiłojedynierodzajedu-
kacyjnegopostulatu?
Niewystarczalnośćballadyjakogatunkuwielkiegoprzełomuwiązałasięjednak
przedewszystkimztym,żestanowiłaonatranspozycjęlirykisentymentalizmu.Nic
dziwnego,żeżadnazballadwromantyzmiezachodnioeuropejskimniestałasię
znamieniem,czyteżdystynkcjąepoki.Tłumaczysiętotym,żenastrojowośćspod
znakugrozyniebyładecydującymczynnikiemtożsamości.Byłanimzatoobec-
nośćczynnikatragizmusensustricto.WperspektywieFaustaGoethego,aprzede
wszystkimManfredaiKainaByrona,oromantycznościdecydowałoto,iżświat
przestawałbyćczłowieczymdomem,arzeczywistośćjęłasięjawićjakoprzestrzeń
Tajemnicy.Wballadachjesttaktylkonapozór.Oświecieprzedstawionymdecy-
dujetujeszczebowiemoświeceniowezałożeniekomunikacyjnejharmonii–gdy
Ziemiaizaświatytojedenzamkniętyświatwartości.Tęballadowośćreprezentuje
skądinądrównieżIIcz.Dziadów,gdziesądnadduszamijestelementemchrześ-
cijańskiegoobyczaju,który–wplanieobrzęduDziadów–tylkonominalniejest
pogański.WidmozłegoPanaiinnychduszczyśćcowychprzynależydoświataowej
metafizycznejharmonii–zakłóconejdopierowfinaleprzezpostaciMłodzieńca
iodpowiadającejmuPasterki.
Tragizmjakoimmanentnacechaestetykiromantycznejiświatopogląduin-
dywiduumtamtychczasówdecydujeoprzełomowościdopieroMariiAntoniego
Malczewskiego–tekstuotrzylatapóźniejszegoodBalladiromansów(1825).To
pierwszyutwórzzakresuromantycznejnegacji.ŚmierćtutajBzmiata”wszystko.Pięk-
no,niewinnośćisubtelnośćsąjedynierodzajemzapowiedzi,któranigdysięnieurze-
czywistni.SwoistahistorycznoliterackaBniewystarczalność”przedwcześniezmar-
łegoautoratejżepowieścipoetyckiejwiążesięoczywiścieztym,żecałośćjegoskrom-
negodzieławżadnejmierzeniemożerównaćsięzrozległymidokonaniamiautora
Dziadów.
InaczejjednakmasięrzeczwwypadkuAleksandraFredry.Różnorodnośćiroz-
piętośćjegodzieła,fakt,żeskładająsięnanierównieżwierszeorazwyznaniauj-
mująceduchowymautentyzmem,czyniągoniekwestionowalnymreprezentantem
epoki.Niedasięzarazemzawrzećjegosylwetkiwobrębieoświeceniowegoklasy-
cyzmu.Zdrugiejstronyzaśbyłprzecieżaktywnyliterackojeszczewczasachdoj-
rzewającegopozytywizmu.
DobitnysymptomromantycznościautoraZemstywiążesięzjegopojmowaniem
powinnościpatriotycznej.Najważniejszyidiomzniewolonegonarodu,tj.udział
wwalcezbrojnejprzybokuNapoleona,którymMickiewiczsymboliczniekończy
swójnajpopularniejszyutwór,tj.PanaTadeusza,niejestwwypadkuFredrytylko
projektemliterackim,aleosobistym,charakterologicznymwyzwaniem.Jakwia-
domo,autorŚlubówpanieńskichszedłzowymwojskiem,bywalczyćwimięnajważ-
niejszegoideałupokoleniaMickiewiczaiSłowackiego,mianowicieideałuwolności.
Zważywszynato,iżnieomalmodelowymbohaterempolskiegoromantyzmustał
sięKordian-spiskowiecmdlejącynaprogusypialnicarskiej,nieodrzeczybędzie
przypomnieć,żemłodyFredrostanowiłjegoantropologicznąantynomię.Jakpisze
bowiemMarianUrsel:
