Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Esejefilozoficzne
Jakwoczachczłowiekaprzedmiotywydająsięwiększelubmniej-
szeniewzależnościodtego,jakdalekosąpołożone,takpodobnie
wydająsięwtym,comożnanazwaćnaturalnymioczymaduszy.
Pomyłkiobutychorganównaprawiamywdużejmierzewtensam
sposób.Zmojegostanowiskarozległykrajobrazprzedstawiający
trawnik,lasigórywoddali,zdajesięmieścićwokienku,przy
którympiszę,ajegowymiarysąmniejszeodpokoju,wktórym
siedzę.Właściwegoporównaniamiędzytymiwielkimiprzedmio-
taminazewnątrzimałymiprzedmiotamiwokółmniemożnado-
konaćjedynieprzenoszącsię,przynajmniejwwyobraźni,nainne
stanowiskoobserwacyjne,zktóregomogęoglądaćikrajobraz,
ipokójzezbliżonychodległości,bywtensposóbdokonaćoceny
ichprawdziwychproporcji.Zasprawąnawykuidoświadczenia
nauczyłemsięczynićtotakspontanicznieiztakąłatwością,że
nieomalniezdajęsobiesprawy,żetorobię19.
TakiepoprawkiznalazłysięjużwkopiiszkicuzmiandoTeo-
riiuczućmoralnychzałączonychdolistunapisanegodoGilberta
Elliotadatowanegona10października1759roku20.
NaprowadzoneprzezSmithaanalizypercepcjizmysłowej
należyspojrzećprzezpryzmatanalogicznychbadańrozwija-
19A.Smith,Teoriauczućmoralnych,s.195.Podobniedziejesięwprzy-
padkukonstruowaniaiodwoływaniasiędobezstronnegoobserwatora-
początkowonastręczatotrudności,jednakwrazznabyciemdoświadczenia,
internalizowaniemnormspołecznych,ćwiczeniemwyobraźniidoskonaleniem
sięwwyobrażaniusobiesytuacjiinnegoczłowiekaorazuzyskiwaniumożliwie
bezstronnejperspektywy,odnoszeniesiędobezstronnegoobserwatoraprzy-
chodzizcorazwiększąłatwością.Analogiata,pojawiającasięwdrugimwyda-
niuTeoriiuczućmoralnych,możedowodzić,żeesejOzmysłachzewnętrznych
powstałbliżej1759roku,stającsięinspiracjądlawprowadzanychpoprawek.
20Idem,ListdoGilbertaElliota,list46,w:TeCorrespondenceofAdam
Smith,eds.E.C.MossnerandI.S.Ross,LibertyFund,Indianapolis1987,
s.55-56.
