Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Teatrumlinguae:teatr,język,metafora___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
___
__
25
Ztezyoucieleśnionymznaczeniuwynikajądwiekolejne,mówiąceoźró-
dłachijęzykowychmanifestacjachdwóchpodstawowychprocesówpoznaw-
czych:kategoryzacjiimetafory.Strukturęwiedzyczłowiekaootaczającym
goświecietworzysystemkategoriiradialnych,tworzonychprzezumysłjako
efektprocesówpoznawczych.Elementykategoriiradialnychsąskupione
wokółprototypów,czylielementównajbardziejreprezentatywnychdladanej
kategorii.Prototypystanowiącentraswoichkategorii,aprzynależnośćdo
nichokreślazasadapodobieństwarodzinnego(definiowanawedługWittgen-
steina)
3
;elementyoddaloneodprototypusytuująsięnaperyferiachkategorii
(tymdalejodcentrum,immniejsądonichpodobne).Wefekciekategorie
sąrozmyte,tj.ichgranicesąnieostre.
Wkontekścieniniejszychrozważańwartozauważyć,niejakonamargi-
nesie,żepojęciekategoriiradialnejmawymiarogólnyidotyczywszelkich
dziedzinludzkiegopoznania.Takżegenologii.Okazujesię,naprzykład,że
pojęciedziełaartystycznego,adzieładramatycznegowszczególności,trudno
jestprecyzyjnieoddzielićodpojęciapotocznegodyskursu,którystanowistan-
dardowyprzedmiotbadańjęzykoznawcy.Różnicemiędzyprototypamiobu
kategoriisąoczywiściedobrzeuchwytne:Hamletjestndziełemartystycznym”,
arozmowadwóchpijanychpanównaprzystankutramwajowymdziełem
artystycznymniejest.Międzydwomakrańcamipowstałejskalirozciągasię
jednakrozległanszarastrefa”.
Drugąpochodnątezyoucieleśnionymznaczeniujestkognitywnateoria
metafory,przedstawionaporazpierwszywlatach80.ubiegłegostuleciaprzez
językoznawcęGeorge’aLakofaipsychologaMarkaJohnsona4.Zapropono-
wanaprzeznichdefinicjametaforyoznaczałarewolucjęwewcześniejszym
sposobiemyślenia.Metaforaprzestałabyć–jakuArystotelesaiprzezdługie
wiekiponim–retorycznymozdobnikiem,efektemzastąpieniajednejnazwy
przezinną.Zyskałastatuspodstawowegomechanizmupoznawczegoludzkie-
goumysłu,pozwalającegoczłowiekowinoswajać”otaczającygoświatprzez
wyjaśnianietego,co(jeszcze)obceiniepojętezapomocątegoco(już)znane
izrozumiałe.Wkognitywnejteoriipoznaniametaforajestzdefiniowanajako
nsposóbmyślenia”(modeofthinking).To,coniewynikazbezpośredniegodo-
świadczenia,coniejestnucieleśnione”,dziękimetaforzestajesiędostępne
myśleniuiwyobraźni.Przywołującklasycznyprzykładnmetaforywnaszym
życiu”5,łatwiejzrozumiećczymjestwojna,jeślisięprzywołabardziejkon-
kretne,lepiejznane,pojęciekłótni.Potencjałteoriiwkontekściebadańnad
3L.Wittgenstein,Dociekaniaflozofczne,przeł.B.Wolniewicz,Warszawa2000,s.49.
4G.Lakof,M.Johnson,Metaforywnaszymżyciu,przeł.P.T.Krzeszowski,Warszawa1988
[1980].
5Ibidem.
AdamMickiewiczUniversityPress©2022
