Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp,czyliparęsłównatemat
etnografi,etnologii
Charakterystykawukładziehistorycznym
Etnografiajestnaukąhistoryczną,wwęższymrozumie-
niujednązlicznychodmiannaukhistorycznych.Przed-
miotemjejbadańjesthistoriakulturywarstwchłop-
skichweuropejskichspołecznościachklasowychoraz
historiatzw.społeczeństwpierwotnychkontynentów
pozaeuropejskich:Azji,Afryki,AmerykiiAustralii.To
najbardziejpowszechnerozumieniezakresuzaintereso-
wańtejdyscyplinynaukowej,choćniezawszeadekwat-
ne,przytakniezmierniezróżnicowanychkulturach,
zktórymimamydoczynieniawczasieiprzestrzeni.
Przykładowo,możemyzanegowaćdychotomicznypo-
działnakulturęwarstwchłopskichweuropejskich
społecznościachklasowychinakulturęspołeczeństw
pierwotnychinnychkontynentów,skorowAzji(In-
die,Chiny,Japonia)istniałyrozwiniętespołeczeństwa
odużejekonomiczno-społecznejikulturowo-religijnej
stratyfikacji,niemówiącjużostarożytnychkulturach
basenuMorzaŚródziemnego.
Zachowujemyjednakżeusankcjonowanetradycją
terminy,którewodniesieniudohistoriikulturywarstw
chłopskichiludówpierwotnychokreślanebyłyjakoetno-
grafia,aczasemjakoetnologia.Używanewjęzykupol-
skimokreślenieetnografiaskładasięzdwóchczłonów
wywodzącychsięetymologiczniezgreki:ethnos–Ulud”
igraphein–Uopisywać”,cooznacza–Unaukęopisu-
jącąlud,ludy”1.Wniektórychjęzykacheuropejskich
funkcjonowałytakżeinneokreślenia,naprzykładjuż
podkoniecXVIIIwiekuwNiemczechpojawiłsięter-
minVolkskunde,wXIXwiekuwCzechach–narodopis,
naWęgrzech–néprajz,coodpowiadałowdosłownym
tłumaczeniupolskiemuludoznawstwu2.Zkoleitermin
etnologiawyjaśnianybyłniecoodmiennie,ethnosrozu-
mianowkontekściekwestiipochodzeniaetnicznego,
czylijakonaród,alogosjakoUsłowo”,Uprawo”.Azatem
naukatamiałazajmowaćsiętakżeproblematykąetnicz-
nąimiałamiećcharakternietyleopisowy,conomote-
tyczny3,atakżeporównawczy4.
Donomenklaturytejdyscyplinynaukowej,zajmu-
jącejsięwprawdzietylkoniektórymiaspektamikultu-
ryludowej,wprowadzonoteżterminangielskifolklore.
JegoutworzenieprzypisujesięWilliamowiJohnowi
Thomsowi–brytyjskiemupisarzowiiantykwariuszo-
wi,któryużyłgoporazpierwszyw1846rokuzamiast
popularnychwówczasUstarożytnościludowych”5.Rów-
nieżtenterminmożnarozbićnadwaczłony,zktórych
folkoznaczaUlud”,alore–Uwiedzę”.Jednakżekiedyza-
czętokorzystaćztegookreślenia,okazałosię,żemoże
miećonoróżnezakresy.Itakwnauceprzyjmujesię
dwaznaczeniafolkloru:(1)wąskie(sensustricto),pod
którymrozumiesiętwórczośćludową,głównieliterac-
ką,(2)szerokie(sensulargo),dodającedopowyższego
wyliczenia:wierzenia,zwyczaje,obrzędy,dramat,mu-
zykęitd.6Zkoleiwjęzykupotocznymnajczęściejużywa
siępojęciasensulargissimo,czyliwznaczeniuzdecydo-
wanienajszerszym,anierzadkorozmytym,nieostrym,
częstowówczassłowofolklorstajesięUsynonimem
1Patrzwięcej:J.Burszta,Etnografia,w:Słowniketnologiczny.Terminyogólne,red.Z.Staszczak,PaństwoweWydawnictwoNaukowe,
Poznań–Warszawa1987,s.89–91.Wartozaznaczyć,żewspółcześnieterminetnografiaposiadadwaznaczeniawnaukachantropolo-
gicznych:historiietnografiiiuprawianiaetnografii(etnografiajakoproces).Patrzwięcej:R.Sanjek,Etnografia[hasłotłum.W
.Kruszel-
nicki],w:Encyklopediaantropologiispołeczno-kulturowej,red.A.Barnard,J.Spencer,OficynaWydawniczaVolumen,Warszawa2008,
s.200–206.
2Ludoznawstwo–ruchpolegającynagromadzeniumateriałówoludzie(mieszkańcachkraju),wktórybylizaangażowaniuwykształ-
cenibadaczeorazamatorzy.
3Patrzwięcej:J.Burszta,Etnologia,w:Słowniketnologiczny.Terminyogólne,op.cit.,s.97–100.
4SamopojęciezostałowprowadzonedonaukieuropejskiejprzezAdamaFrantiżkaKolláraiAlexandraCézaraChavannesawlatach
80.XVIIIwieku.ZkoleiwpiśmiennictwiepolskimpojawiłosięzasprawąartykułuJanaRymarkiewiczapodtytułemNaukaonarodo-
wości,czylietnologiaw1849roku.Patrzwięcej:Z.Jasiewicz,Początkipolskiejetnologiiiantropologiikulturowej(odkońcaXVIIIwieku
doroku1918),seria:PraceKomitetuNaukEtnologicznychPolskiejAkademiiNauk,nr15,KomitetNaukEtnologicznychPAN,Instytut
im.OskaraKolberga,Poznań2011,s.122–129.
5Patrzwięcej:J.Burszta,Folklor,w:Słowniketnologiczny.Terminyogólne,op.cit.,s.124.
6J.Burszta,Współczesnyfolklorwidowiskowy.Zaryspostacizjawiska,w:idem,Kulturaludowa–kulturanarodowa.Szkiceirozprawy,
LudowaSpółdzielniaWydawnicza,Warszawa1974,s.316.
9
