Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Odautora
9
Absolutyzmitotalitaryzm-ustrojetakróżneizróżnychepok-mająwszakpewną
cechęzbliżoną,ajestniąniekontrolowanawładzajednostki.Itymsamymtakżerolajed-
nostkiwdziejachEuropyiświata.JanBaszkiewiczwodniesieniudorewolucjifrancuskiej
pisał:nHistoriaLudwikaXVIpoucza,jakwielkąrolęwsystemierządówautorytatywnych
podminowanychkryzysemgrajątalentyelityrządzącejiprzedewszystkimsamegowład-
cy”8.StanisławGrodziskizaśzauważa,żenustrojem,wktórymrolajednostkiwhistorii
zaznaczasięszczególniewyraźnie,jestmonarchia,formarządównajpowszechniejszaod
czasówstarożytnychdoXXwieku”9.TrafnajestteżuwagaodnoszącasiędoczasówOświe-
cenia,żenjeślinieliczyćsporadycznychrewolucji,towświeciecywilizowanymdługojesz-
czemniejszośćniepodzielniepanowałanadwiększością”10.
Pozostajądowyjaśnieniaramyczasoweksiążki.Zwłaszczaterminaquomożliwyjest
dorozmaitegoprzyjęcia.Autorniniejszychuwagniepróbowałobalaćdotychczasowych
ustaleńiszukaćrozwiązańnowych.Koniecśredniowieczaipoczątekczasównowożytnych,
upadekKonstantynopolaikoniecBizancjumwwynikupodbojuosmańskiego;odkrycie
AmerykiprzezwłoskiegożeglarzawsłużbiehiszpańskiejipoczątkiekspansjiEuropejczy-
kówzaAtlantyk-toprzypadającewszystkienatensamokreswydarzeniabędącedlaEu-
ropywirażemdziejowym.Stuletniawojnaangielsko-francuskawykorzystanazostałaprzez
monarchówpoobustronachkanałuLaManchedlaumocnieniaswojejwładzy,silnego
podporządkowaniasobiestrukturpaństwowych;nieprzypadkiempowszechniepoczątki
absolutyzmuweFrancjiiAngliidatujesięnaschyłekXVw.Zauważmy,żewcześniejsze
osłabieniepapiestwawwynikutzw.wielkiejschizmy,anastępnie-wXVIw.-wielkiruch
reformatorskiprowadziłwwielukrajachdozerwaniachrześcijaństwazRzymemiwre-
zultacieumocnieniawładzypaństwowej.Działosiętakprzezuzależnieniegminwyzna-
niowychodwładzypaństwowej,realnealbonawetformalne,jakwAnglii,gdziekrólewski
Aktosupremacji(1534)zlikwidowałcałkowiciezwierzchnictwopapieżaiustanowiłkróla
głowąkościołaanglikańskiego.Autorwpełnipodzielapogląd,żewXVIwiekuEuropa
znalazłasięnaustrojowymrozdrożu11.Klasycyteoriiifilozofiiustrojówpaństwowych-
CarlFriedrichiZbigniewBrzeziński-uważająnawet,żepaństwoucieleśniająceporzą-
dekpolityczny,odseparowanypodwzględeminstytucjonalnymodkościelnego,powstało
wXVIwieku12.
Tobędąpoczątkirozważańwniniejszejpracy,alewkażdymrozdzialeautoruznajeza
stosownedaćpewnewprowadzeniehistoryczneodnoszącesiędogenezynarodówitery-
toriówdanegopaństwa.Wskazującgłówniepoczątekczasównowożytnychjakotermin
aquo,namarginesieprzypomnijmyznaneiważneprzecieżkonfrontacjemiędzykrajami
katolickimiaprotestanckimi.Wprawdziewojnymiędzypaństwamimiałymiejscezawsze
przedtemipóźniej,niezależnieodróżnicreligijnych,aleprzecieżaspektutegoniemożna
pominąć.Takąwielkąwojnąeuropejską,religijnąbyławszakwojnatrzydziestoletniaza-
8
J.Baszkiewicz,LudwikXVI,Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź1983,s.276.
9
S.Grodziski,Habsburgowie.Dziejedynastii,wyd.2poszerzone,Kraków2013,s.6.
10R.M.Małajny,Trzyteoriepodzielonejwładzy,Warszawa2001,s.268.
11TaktosformułowałM.WąsowiczwPrawoiobywatel.Rzeczohistoryczno-prawnychkorzeniacheuropejskiego
standarduustrojowego,Warszawa2015,s.299.
12C.J.Friedrich,Z.Brzeziński,Dyktaturatotalitarnaiautokracja,wydaniedrugiepoprawioneprzezC.J.Frie-
dricha,tłum.H.Jankowska,Warszawa2021,s.38.
