Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ewangeliazbawienia.Polskalewicachrześcijańska,tomI
przesądów,broniichkarłowatejhistoryczności,bownichkorzyśćznajduje.Szlachtatotakże
dawnejłacińskiejtowarzyskości,wedleówczesnychpojęć,stawałaślepoprzeciw,wobronie
poddaniaistawiałaopórrównościtakśmiałoprzezChrystusazżycialudzkościwydobytej”.
IchoćGurowskiuznałludzasiłęsprawcząstosunkówspołecznych,niebawemdokonałapostazji
(narodowejiwyznaniowej)iprzeszedłnapozycjepanslawistyczne.
Corazostrzejatakowanirzecznicyideisocjalnejwyprowadzonejzchrześcijaństwaznajdowali
sięwTDPwmniejszości.ZwalczanybezpardonowoprzezMickiewiczaPułaski(przedewszystkim
zakrytycznąrecenzjęKsiągNaroduiPielgrzymstwaPolskiego)w1833r.opuściłtowarzystwo
iwyjechałzParyża.Ztowarzystwazostalirównieżusunięci:KrępowieckiiWorcell.Sporyświa-
topoglądowe,różnicewujmowaniuwielusprawpogłębiałysię.Tzw.WielkiManifest(Manifest
Poitierski)z13listopada1836r.(podpisanyprzez1135członków)przyniósłrozczarowanie.
Byłjeszczebardziejumiarkowany,nieformułowałwyraźnegoprogramuspołecznego,niebyło
wnimmowyonwspólnymposiadaniuziemiikorzystaniuzjejowoców”,zawierałjedyniebar-
dzozłagodzonehasłaantyszlacheckie.Wkwestiireligijnejniemalmilczał,pozaogólnikowym
stwierdzeniem,żewszyscyludzie,nsądziećmijednegoOjcajBoga,wszyscyczłonkamijednej
rodzinyjludzkości”.
Cociekawe,jednymzautorówtegodokumentubyłWiktorHeltman,któregopoglądyłą-
czyłydemokratycznyradykalizmzideąchrześcijańską.Urodziłsięw1796r.wWierzchowiskach,
wpowieciebrzesko–litewskimnaLitwie,wrodzinieKarolaHeltmana(generalnegokomisarza
dóbrChodkiewiczów)iTeklizdomuKosińskiej.Zamłoduzwiązałsięztajnymspiskiem
niepodległościowym(AndrzejZamoyski,TadeuszKrępowiecki,TadeuszMatuszewic,Seweryn
Krzyżanowski),którynapoczątku1820r.,pofuzjizinnymiśrodowiskamikonspiratorskimi,
nabrałbardziejwyraźnekształtyinstytucjonalneiprzekształciłsięwZwiązekWolnychPolaków.
Dołączylidoniegojeszczemiędzyinnymi:MaurycyMochnacki,BohdanZaleski,LudwikPiąt-
kiewicz,KsaweryBronikowskiiSewerynGoszczyński.Wmyślhasła:nBezwolnościniemasz
Ojczyzny!”znWolnymiPolakami”współpracępodjęłanDekadaPolska”.Potymjakspisekzostał
przezwładzecarskiewykryty,Heltmantrafiłdowięzieniakarmelitańskiego,któreopuściłdopiero
w1825r.,poogłoszeniuamnestii.Uczestniczyłwpowstaniulistopadowym,zostałrannywbi-
twiepodWawrem.PoupadkupowstaniawyemigrowałdoFrancji,gdziewstąpiłdoTDP
.Przez
jedenaścielatzasiadałwCentralizacji(do1848r.),najdłużejzewszystkichczłonkówścisłego
kierownictwatowarzystwa.PoglądyHeltmanabyłymocnoniejednoznaczne.Odległeodpolskich
nwyznawców”BûchezaiLamannais’a.Przeciwstawiałsocjalizmowiracjonalizm,ajednoczenie
starałsięgodzićideęsocjalnązożywioną,żarliwą,rewolucyjnąwiarąwprzekształceniestosunków
społecznychzdemokratyzmem.Heltmanuchodziłprzedewszystkimzagorącegozwolennika
sprawywłościańskiej(rzecznikuwłaszczenia),antyszlachetczyznyiegalitarnejrówności.Warty-
kulept.Rękojmiędlaludu(1840),pisał:nRewolucyawszakżesocyalna,tojestnietylkodotych-
czasowejspołecznościzupełnerozwiązanie,aleizałożenienowej;radykalnaistniejącychmiędzy
24
