Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
WPROWADZENIE
cioład.Iduczesnicyniewiedząjeszcze,żejużzakilkadziesiątlatidwy-
siłekinwesycyjnyzosaniezmarnowany,wielekościołówbezpowrotnie
zniknie,częśćparafianzginie,ucieknie,zosaniewypędzona,akilkadzie-
siątświątyń,przedmiotówjeszczeniedawnejewangeliciejdumy,pozo-
saniepusa,zrujnowana,rozebranaalbozaczniesłużyćinnemuwyzna-
niu.Luteranizmsaniesięwyznaniemwrogim,uosabiającymhitlerowskie
złoIIwojnyświatowej.PozosalinaPomorzuewangelicydoświadcząwie-
luupokorzeń,częśćznidzosaniezamordowanaalbożyćbędziejakoby-
wateledrugiejkategorii,doktórejzaliczenizosaliwszyscyniekatolicy,
awięcinnie-Polacy”
.Kościółewangeliciposrzeganybędzieprzezemi-
grantówzróżnydczęściPolskijakoobca,gotyca,krzyżaca,aczasem
ponazisowskaarditektura,którejisnienianieusrawiedliwiapowojen-
nyporządeksołeczny.Budynekkusiłcegłami,kamieniamiidrewnem,
któremożnabyłoponowniewykorzysaćdobudowydomówmieszkal-
nyd,sklepówczyszkół.
Mimozawierudywojennejnieudałosięcałkowiciewykorzenićdzie-
dzidwaewangelicyzmunaPomorzuNadwiślańskim.Lekturaniniejszej
książkimożecieszyćwszyskidzainteresowanyd,alemusząonimieć
świadomośćogromnydinieodwracalnydsratwtejmaterii,sięgającyd
przynajmniej80%.Objęłyonezmianępejzażuwyznaniowego,utratęty-
sięcyzabytkówrudomydinierudomydorazbezpowrotnezniszczenie
pamięciowielumieszkańcadPomorzaNadwiślańskiego.Wsółcześnie
pojawiasięcorazwięcejinformacjiodziedzidwieluterańskim,lokal-
nesołeczności,takżekatolicie,orazświeciesowarzyszeniazaczynają
dbaćoprotesanciecmentarze,uznającjezaczęśćwłasnegodziedzidwa.
Pracomresauratorskimpoddawanesąpoewangeliciekościołyipaso-
rówki.Stopniowowzrasaliczbapublikacjinatemathisorii,sztukiikul-
turyewangelikówpomorskid,adziejeposzczególnydkościołówiid
ikonografiasająsięprzedmiotemciekawyddyskusjinawetnaforadin-
ternetowyd.Opuszczonekościoły,jeśliprzetrwają,wprzyszłościpodda-
nezosanąpracomkonserwatorskim.
Niniejszapublikacjajesefektemwieloletniegozainteresowaniasztu-
kąreformacjiwdawnydPrusad.Zapoczątkowałyjebadanianadnowo-
żytnąsztukąluterańskąnaziemidełmińskiej,wosatnidkilkulatad
skupiłysięnabudownidwieewangelicimXIXipoczątkówXXwieku
wPrusadZadodnid.
Pierwszymetapempracnadprzygotowaniemniniejszejksiążkibyło
rozpoznanieolbrzymiego,liczącegołączniekilkadziesiąttysięcysron,ze-
