Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Republikanizm-„widmowolności”
31
styioświeceniowca,zostałajednakdziękitalentowiautoradziełem
więcejniżznaczącymicieszącymsięznówznacznąpopularnością17.
Antynomiapostaw,światopoglądu,awefekciedziałaniaobubraci
byłajedyniekanwąpozwalającąRzewuskiemunaskonfrontowanie
polskiegoświatadwóchróżnychporządkówaksjologicznych,zktó-
rychjedenmauleczatraceniu,zaśdruginieniesiezesobąnicdobrego
dlaPolaków.Konfederacjaprzegra,choćwalczyosłusznąsprawę,lecz
stronadrugadoprowadzidoostatecznegoupadkupaństwa.DlaRze-
wuskiegokonfederacjabyłaostatnimblaskiemzachodzącejdawnej
Rzeczypospolitejistanowiładlańmożewyimaginowane,alejednak
naturalneśrodowisko.Oczywiścietenwsumieprostydychotomiczny
podziałpodpióremRzewuskiegouzyskujewielebarwiodcieni,choć
sympatiejegosąpostroniestaregoporządkubędącegokwintesencją
najpiękniejszychjegozdaniemcechsarmatyzmunarodupolskiego,
ergoszlachty.ItumożnasięzgodzićzmitotwórcząroląRzewuskiego;
zRadziwiłłemPanieKochankuspaliłotoraczejnapanewce,nawet
wtedy,gdypostanowiłprzystroićgowszatęduchowegoprzywódcy
konfederacji,wzórcnót,acowięcej-wybitnegobardaswojejepoki
inspirującegopoezjępolską18.DlaautoraListopadaznającegodalsze
wypadkihistorycznenaturalnąsprawąbyłybrakpolitycznegowyj-
ściapoupadkukonfederacjiikoniecznośćpoddaniasięimperialnej
władzyRosjiorazopiece„najjaśniejszejgwarantki”,prywatnieprze-
zeńnazywanej„oberkś”
SpoglądającwstecznadorobekpisarskiRzewuskiego,możnajednak
zadaćconajmniejdwapytania.OjakąRzeczpospolitązpunktuwi-
dzeniageograficznegomuchodziłoiojakirepublikanizm?Wszak
horyzontgeograficznywiększościjegoutworówograniczasiędefacto
17EchemtegomyśleniabędziesłynnyartykułA.MickiewiczaOludziachrozsąd-
nychiludziachszalonych,„PielgrzymPolski”z27.05.1883r.Artykułemtymdziślegi-
tymizujepodziałyspołeczeństwapolskiegoJ.M.Rymkiewicz.
18H.Rzewuski,Wędrówki…,s.536-537.NawetS.Mackiewicz(Cat),DomRadzi-
wiłłów,Warszawa1990,s.142-161,pełenatencjiipodziwudlategorodu,wswoim
pośmiertniewydanyminiedokończonymdzieleniepotrafiłzosobyPanieKochan-
kuwykreowaćwielewięcejponadkrotochwilneanegdotyizmyśleniagodnebarona
Münchausena,którymitenżesypałjakzrękawaprzykażdejokazji.Wskazałzresztą,
iżudziałRadziwiłławkonfederacjiograniczyłsiędohojnejpomocymaterialnejoraz
nieudanychpróbwsparciawramachpolitykizagranicznej.
