Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
4)ochronadobrejwiary;
5)odpowiedzialnośćmajątkowadłużnika.
Niesątobynajmniejnowezasady.Ichgenezymożnasiędoszukiwaćwstarożyt-
ności,przedewszystkimwprawierzymskim,wktórymprawozobowiązańosiągnęło
wysokipoziomrozwoju.Zprawarzymskiegopochodziprzecieżdefinicjazobowiązania
aktualnadodziś:
I.3,13pr.Obligatioestiurisvinculum,quonecessitateadstringimuralicuiussolvendaereisecun-
dumnostraecivitatisiura.
Zobowiązaniejestwęzłemprawnym,któryzmuszanasdoświadczeniaczegośzgodniezprawami
naszegopaństwa2.
Rzymianiejakopierwsiodróżnializobowiązaniaexcontractuiexdelicto.Źródłem
pierwszychbyłykontrakty,awięcumowy,zaśźródłemtychdrugich–czynyniedo-
zwolone,delikty.Zczasemokazałosię,żetakidychotomicznypodziałźródełzobowią-
zańniewystarcza.Zaczętowięcwskazywać,żezobowiązaniapowstajątakżezinnych
przyczyn.SławnyrzymskijurystaGaiusokreśliłjeterminemvariaecausarumfigurae,
zaliczającdonichquasi-kontraktyiquasi-delikty3.Tenpoczwórnypodziałźródełzobo-
wiązańprzyjętowkodyfikacjicesarzaJustynianazVIw.,którąwśredniowieczuzaczęto
nazywaćterminemCorpusiuriscivilis.
DlaRzymianumowa(pactum,conventio)samaprzezsięzasadniczoniegwaranto-
wałajednakpowstaniazobowiązaniawznaczeniuprawnym.Wystarczałatylkowprzy-
padkukontraktówkonsensualnych.Zasadąprawarzymskiegobyłoexnudopactoactio
nonnascitur(„znagiejumowynierodzisięskargasądowa”);(Sent.Paul.2,14,1)4.
Tymczasemdzisiajwprawiezobowiązaniowymobowiązujeregułaprzeciwna.Jestnią
zasadaswobodyumówikonsensualizm,cooznacza,żeexnudopactoactionascitur
(„zsamejnagiejumowyrodzisięskargasądowa”).Taregułastanowiwytwórprawni-
kówśredniowiecznych,wszczególnościkanonistów5.
Kanoniścizajęlisiępaktami,umowami,wzwiązkuzesprawąprzysięgi(sermo,
iuramentum).Przysięgajesttouroczystezaręczenieprawdziwościzłożonegooświad-
czeniaprzezodwołaniesiędoBoga.Miałaonadlaprzysięgającegocharakterwiążący.
Niedotrzymanieprzysięgiuznawanozagrzechśmiertelny,zktórymwiązałasiękara
wieczystegopotępieniawżyciupozagrobowym,zaśwżyciudoczesnym–surowakara
zakrzywoprzysięstwo.Wpraktyceprawnejśredniowieczaprzysięgisakralnejczęsto
używanodoumocnieniazawartychumów6.Kanoniściuznalijednak,żeniejestona
wistociepotrzebna,abyzobowiązanieumownebyłowpełniważne.
JużGracjanwswoimDekrecie,zredagowanymwpierwszejpołowieXIIw.7stwier-
dzał,żeśmiertelniegrzeszyten,ktoodstępujeodumowy(mortaliterpeccatrecedendo
2
W.Dajczak,T.Giaro,F.LongchampsdeBérier,Praworzymskie.Upodstawprawaprywatnego,
Warszawa2009,s.427.
3
Ibidem,s.429.Zob.też:W.Litewski,Rzymskieprawoprywatne,wyd.2,Warszawa1995,s.251.
4
W.Litewski,Rzymskieprawo,s.250;K.Kolańczyk,Praworzymskie,wyd.5,Warszawa1997,s.412.
5
P.Ourliac,J.DeMalafose,Histoiredudroitprivé,t.I:Lesobligations,2eédition,Paris1969,s.86in.
6
S.Płaza,HistoriaprawawPolscenatleporównawczym,cz.I:X–XVIIIw.,Kraków1997,s.314.
7
WedługA.VetulaniegoDekretGracjanapowstawałetapamiwlatach1120–1140.Por.A.Vetulani,
DekretGracjanaipierwsidekretyściwświetlenowegoźródła,Warszawa1955,passim.OpowstaniuDekretu
Gracjanazob.też:A.Winroth,ThemakingofGratian’sDecretum,Cambridge2007,passim.
