Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.JohnLocke–ideeprosteizłożone
Locke(1632-1704),wybitnyprzedstawicielbrytyjskiegoempiryzmu,ze-
rwałzmetodąkartezjańską.Wmiejsceanalizyideiidedukcyjnegopostę-
powania,odwołałsiędozmysłów,abywykazaćzwiązekpomiędzyideami
zmysłowymiaprzedmiotamifizycznymi.Doświadczeniezewnętrznedo-
starczatreścidlanaszegoumysłu,awewnętrzne-refleksjęidei.Umysłod-
bierapasywniewrażenia,anastępniełączyjezgodniezprawamiasocjacji.
Wtensposóbpowstająideeprostereprezentującerzeczywiste,dającesię
zaobserwowaćprzezwszystkiezmysływłasnościrzeczy-kształt,wielkość,
ciężar,ruchitd.orazideecechwtórnych,reprezentującychsubiektywneja-
kości-barwy,smaki,zapachyidźwięki31.Umysłmożepołączyćideeproste
wjednązłożoną,zestawiaćideeluboddzielać.Rezultatemkolejnychprze-
kształceńsąideeabstrakcyjne.
ZtegopunktuwidzeniaLockerozważagenezęznaczenia:nNiewątpię,
żegdybyśmymoglidotrzećażdosamychpoczątkówsłów,towewszyst-
kichjęzykachstwierdzilibyśmy,iżnazwy,którereprezentująrzeczyniepod-
padającepodzmysły,powstałyostateczniezideizmysłowych”32.Dokład-
nierzeczbiorąc,znakjęzykowyprzedstawiawdwóchkrokachprzedmiot
przeztenznakoznaczony:najpierwodpowiednikiemsłówsąidee(ideas)
ioneodpowiadająrzeczom.Napis,słowomająznaczenie,gdywumyśle
odpowiadaimpewnaidea,gdyczytającnapislubsłyszącsłowo,kojarzy-
myjezideą.Podstawązwiązkuznaczeniaidźwiękusłowajestasocjacja.
Wiążeonaokreślonedźwiękilubnapisy(dokładniejichpsychiczneobrazy)
zideamiwumyśleiteostatniestanowiąznaczeniasłów.Słowasązmy-
słowymiznakamiideiiideestanowiąwłaściweibezpośrednieznaczenie
słów.Uczącsięjęzyka,wistocieprzyswajamykonwencjonalnepowiązania
międzysłowamiaideami;wielokrotnepowtarzanietychsamychdźwięków
wobecnościnazywanychprzeznieprzedmiotówściślewiążeobrazzmy-
słowytychdźwiękówzideąodpowiadającegomuprzedmiotutak,żewy-
stąpienienazwywywołujewumyślejednocześniewyobrażenieprzedmio-
tu.Mówienieirozumienieopierająsięnadyspozycjidokojarzeniadwóch
elementów:wyobrażenialubideiprzedmiotuorazczynnościalbozjawiska,
októrymchcemymówić,zodpowiednimibrzmieniamilubnapisamisłów.
31J.Locke,Rozważaniadotyczącerozumuludzkiego,tłum.B.J.Gawecki,t.1,Warsza-
wa1955,s.168-169.
32nMamytylkotakieidee,którepierwotniepochodząbądźzrzeczyzmysłowychpoza
nami,bądźztego,coczujemywewnętrznie,dziękiwewnętrznymdziałaniomnaszego
ducha”(J.Locke,Rozważaniadotyczącerozumuludzkiego…,s.11-12).nKorzyść,jaką
dająsłowa,polegawięcnatym,żesąonezmysłowymiznakamiidei;ideezaś,którym
odpowiadają,stanowiąichwłaściweibezpośrednieznaczenie”(tamże,s.13).
Nowożytność–językjakogłosumysłuidoświadczenia
21
