Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WYKŁADI
łatwomożnadojśćdowniosku,żefilozofiatamtejepokitogłówniedzieło
kilkunastuoświeconychFrancuzów,wspieranychprzezkilkuprzedsta-
wicieliinnychnacji.Rzeczjasna,dziełafrancuskichautorówbyłyczytane
(niejednokrotnieworyginale)icytowanewAnglii,weWłoszech,
wNiemczechiwPolsce,aleprzecieżniejedenzoświeconychwtych
krajachaniniemyślał,aniniemówiłpofrancuskui–coniemniejistotne
–miałcośdopowiedzenia„odsiebie”.Wkażdymprzypadkuistotnebyło
zarównoto,żedyskutowałosięwnichorodzimychproblemach,jakito,
żerobionotowrodzimymjęzyku–niezawszedorównującymfinezją
słowałacinieczynawetjęzykowifrancuskiemu,alenietobyło
najważniejsze.
Napytanie:cozatembyłonajważniejsze?niemożnaniestetyudzielić
krótkiejijednoznacznejodpowiedzi.Tobowiem,cobyłoważnewjednym
miejscuiczasie,okazywałosięmniejważnewinnych.Przykłademmoże
byćstosunekdoreligii.WAngliijużwXVIIstuleciuzdecydowana
większośćoświeconychpodchodziłakrytyczniedokatolicyzmu,aspora
częśćznichrównieżdoanglikanizmu,alejednocześnieopowiadałasięza
którąśzodmianpurytanizmu–wkońcuteżwyrastającegozchrześcijań-
skichtradycji.ZmieniłosiętowXVIIIstuleciu,alenienatyle,abymożna
byłopowiedzieć,iżnajbardziejznaczącyprzedstawicieleangielskiego
Oświeceniaprzestalibyćchrześcijanamiiprzeszlinapozycjeateistyczne
lubdeistyczne.Temuostatniemuhołdowaliwzdecydowanejwiększości
francuscyoświeceni,aletaopcjazarysowałasięwyraźniedopierowdru-
giejpołowieXVIIIstulecia–wjegopierwszejczęścipozostawalioni–
mimowielukrytycznychuwag–katolikami.Taprokatolickośćprzezcały
czasobecnajestwpolskimiwłoskimOświeceniu,aci,którzy
zdecydowaniesięodniejodcinalibyliwmniejszości.Najbardziejzłożone
okazałysięrelacjemiędzytradycyjnymireligiamiifilozofiąOświecenia
wkrajachniemieckich.Mapawyznaniowawtychkrajachbyładosyćmocno
zróżnicowana,alegeneralnieowafilozofiaznajdowałasiętamwtak
ścisłychzwiązkachzmyśląreligijną,żeniejedenzFrancuzówczynawet
Anglikówmógłmiećwątpliwościczyzanadtonie„zbratała”sięzteologią.
Podobniebyłozinnymi„izmami”tamtejepoki–naturalizmem,
sensualizmem,racjonalizmem,monarchizmemitd.Czytoznaczy,że
wgruncierzeczyniebyłojednegoeuropejskiegoOświecenia?Niezupełnie,
raczejoznaczato,iżbyłatoepokamocnozróżnicowanawewnętrznieoraz
dynamiczniezmieniającasięwtymstosunkowokrótkimczasie,który
byłjejudziałem.Niezmiennepozostawałyjedyniejejgłównemotywy
iidee.
9
