Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dostojewski.Nędzaiwielkośćkultury
13
Dostojewskinierozwiązujeproblemówkultury.Jegowielkośćpoleganaskali
igłębistawianychzagadnień,niekonieczniezaśnaichszczegółowychrozstrzygnię-
ciach.To,ocopytał;to,cogoniepokoiło–jestbardziejżywotneniżmanifestacje
własnegostanowiska.Wystarczyjedenprzykład:Dostojewskijakomonarchistyczny
narodowysocjalistamożefascynowaćhistorykówidei–takjestwmoimprzypad-
ku–aletojestzaledwiehistoriografia,anawetarcheologianowoczesnegoducha.
Ograniczawtensposóbosobowośćitwórczośćprzekraczającądefactowielegranic.
UDostojewskiegonajbardziejfascynującesąproblemy,którepostawił,alektórych
nierozwiązał,samemunieodczuwającbyćmożeichwagi,aleformułującjewge-
nialnysposóbiwykraczającpozaswójczas.
WtymsensieDostojewskibyłtwórcąDniewczesnym”–niewswoimczasie–
którywwielukwestiachwyprzedzałswojąepokę,winnychzaśwydawałsiętkwić
wepokachprzeszłych,anawetniebyłych.Wdziewiętnastymstuleciuzpostępującą
sekularyzacją,pozytywizmemiscjentyzmem,kapitalizmemwwydaniumanchester-
skim,zradykalizacjąnastrojówspołecznych,nadciągającymbuntemmas(Dskrzyw-
dzonychiponiżonych”),mieszczaństwemiurbanizacją–nieczułsięusiebie,ano-
woczesnyZachódprzedstawiałdlańzatrważającyobrazprzyszłości,przedktórą
wszelkimisposobaminależyocalićRosję.
Dostojewskibyłjakbypozaczasem.To,comożewydawaćsięosobistąwadąlub
udręką,zarazemodsyładotego,czymjestnaprawdękultura,którateżnigdyniejest
Dwswoimczasie”,bopokonujeprzemijanieiczas.Dostojewski,takżyworeagujący
nakryzysswojejepoki,jednocześnieistniejepozanią–przemawiadokolejnych
pokoleń,niepokoikolejnychczytelników,wciążdajedomyślenia.Jestbowiemwiel-
kimtwórcąkultury,klasykiem,anajważniejszącechąkulturyprawdziwejjestidealny
charakterurzeczywistnianychwniejwartości.Mówiącprościej,autentycznakultura
nieprzemija,aprzekonanietomożesięwiązaćalboznastawieniemreligijnym,jak
uDostojewskiego,albozprzeświadczeniemouniwersalnym,powszechnieważnym
sposobieobowiązywaniawartościkulturowych.Obateprzekonanianiekoniecznie
musząsięwykluczać.
Tragediakulturypoleganatym,żeludzkiedzieławymykająsięidealnymaspi-
racjomiświadomymzamiaromichtwórców
.Todotyczyzresztącałegoludzkiego
świata,któregodwoistejnaturyczłowiekniejestwstanieprzezwyciężyć.Trwaniu
towarzyszyprzemijanie,wzniosłymcelomopłakaneskutkiludzkichdziałań,rozum
zamiastwyzwalaćiodkrywaćprawdę–niewoliiłudzi,ludzkiepowinnościwobec
świataiinnychprzemieniająsięwpychęityranię,miłośćunieszczęśliwia,aszczęście
tochwilazapomnieniawśródplugastwairozpaczy–otoniepełny,alesymptoma-
tycznyzestawtematówDostojewskiego.
UautoraZbrodniikaryszczególnieważnajestperspektywaDciemnejstrony”,cie-
nia,negatywukażdejidei,każdejwartościczynormyregulującejludzkieżycie.Tego
wszystkiego,coukrytepodzasłonąrutyny,codzienności,pozornegoładupowsze-
dniegobytowania.Tymczasemto,coludzieswymindywidualnymbądźzbiorowym
czynemzdziałali–awludzkimświecieniemaprzecieżnicinnego–maswojądrugą,
