Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dostojewski.Nędzaiwielkośćkultury
15
wyłączniefilozofiąduchawHeglowskimsensie.Jestwtymprzekonaniuspororacji,
taksamojakwewskazaniuproblemukulturyreligijnejjakojednegozgłównych
węzłówideowychświatopogląduautoraIdioty.Wartoprzytoczyćsłowarosyjskiego
emigracyjnegofilozofa:
Dostojewskibynajmniejniepowierzchownie,alewewnętrznienosiłwsobiecałąproble-
matykękultury,wszystkiejejmarzeniaiideały,jejnatchnieniairadości,jejprawdęinie-
prawdę.Dostojewskinigdynietwierdził,żekulturaichrześcijaństwosąźródłoworozbieżne,
zawszemiałgłębokieprzekonanieomożliwościichautentycznegozjednoczenia.Dlatego
nieznajdziemynigdzieuniegotejwrogościdokultury,jakąwidzimynaprzykładuTołstoja.
ZtymwiększąjednaksiłąDostojewskiuciekałodsekularyzmu–odrozdzieleniaKościoła
ikultury,odradykalnegoindywidualizmu(Dodosobnienia”,jaklubiłsięwyrażać),odDatei-
stycznej”kulturywspółczesnej.SekularyzmzaśbyłdlaDostojewskiegoukrytym,aczęściej
jawnymateizmem4.
Wydajemisię,żestanowiskopisarzaidziejeszczedalej.Kulturajestreligijną
powinnościąnaśladowaniaBogawstwarzaniuświataibraniuzaniegoodpowie-
dzialności.Ateizmjestantykulturalny,bozamiastwolności,twórczościiodpo-
wiedzialnościuznajewładztwomaterialnejkonieczności(nazywanejprzezpisarza
Dśrodowiskiem”).UDostojewskiegoniemaświataobiektywnego,któryistniał-
byniezależnieodludzkiejświadomościiludzkichdziałań.Jestonprzekonany,że
wszystko,coludziotaczaidotyczy,jestichdziełem,ichwinąbądźzasługą.Toczło-
wiekstwarzaswójświat–Dśrodowisko”,wjakimżyje,jestjegodziełem,wyrazem
jegopowinności,aniezastanymotoczeniemdecydującymoludzkimpostępowaniu.
Oto,naczympolegazadanieczłowiekainaczymzasadzasięjegoodpowiedzialność.
Wtensposóbpojawiasięmożliwośćinnej,niżczystoetyczna,interpretacjiważ-
negodlaświatopogląduDostojewskiegomotywu,jakimjestideawszechodpowie-
dzialności.Ojejwadzeświadczyto,żepojawiasięonazarównowdziełachliterac-
kich(wnajpełniejszejformiewnauczaniustarcaZosimywBraciachKaramazow),jak
teżwnotatnikachinakartachDziennikapisarza.UDostojewskiegoodpowiedzial-
nośćłączysięzwolnością–itojestsednochrześcijaństwa:Dkażdyodpowiedzialny
jestzawszystko”,Djajestemodpowiedzialnyzacałyświat”.
NiechprzykłademtakiegoprzekonaniabędziefragmentzDziennikapisarza
z1873roku:
Czyniącczłowiekaodpowiedzialnym,chrześcijaństwouznajetymsamymjegowolność.Czy-
niącnatomiastczłowiekazależnymodkażdegobłęduwustrojuspołecznym,teoriaśrodowi-
skadoprowadziłagodozupełnegozatraceniaindywidualności,dozupełnegouwolnieniago
odjakiegokolwiekosobistegoobowiązkumoralnego,odwszelkiejodpowiedzialności,dopro-
wadzadonajohydniejszejniewoli,jakątylkomożnasobiewyobrazić5.
4Ibidem,s.220,227(podkreślenieZienkowskiego;kiedyniepodanotłumacza,wszystkieprzekłady
sąmojegoautorstwa–M.B.).
5F
.Dostojewski,Dziennikpisarza,t.I,przeł.M.Leśniewska,Warszawa1982,s.283.
