Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dostojewski.Nędzaiwielkośćkultury
17
mknięciemsięwkręguoderwanychidei,abstrakcyjnychprojektów,książekiczczych
pomysłów
.Kulturajestczynem,działaniem,aniehamletycznymdeliberowaniem.
Zjednejstronypowracatutajromantycznaantynomiabezsilnejmyśliitwórczego
życia,zdrugiejjesttoprzestrogaprzedcorazłatwiejsząradykalizacjąutopijnych
projektów,tworzonychwoderwaniuodDżywegożycia”.Opowiadająotymdwie
wielkiepowieściDostojewskiego,któreswojąideowąifabularnąstrukturąnawią-
zujądoOjcówidzieciIwanaTurgieniewa:BiesyiMłokos(wartoteżzauważyć,żeten
sammotywojcaisynówjestobecnywBraciachKaramazow).WBiesachnaiwnyliberał
iidealistalatczterdziestychStiepanWierchowieńskiokazujesięojcem(rodzonym
inauczycielem)nihilistów,rewolucjonistów,spiskowcówimorderców
.Ideowocie-
kawszyjestMłokoszezderzeniemtrzechutopii:liberalnejutopiiMiliona(Arkadij
–syn),szlacheckiejutopiikonserwatywnej(Wiersiłow–ojciecbiologiczny)iutopii
chrześcijańskiegokomunizmuzniemalpurytańskąapologiąascetyzmuietykipracy
(Makary–ojciecwświetleprawa).
Pracawiążesięzwolnościąiodpowiedzialnością.Odpowiedzialnośćniejestpo-
czuciemwinyiwyrzutamisumienia,aledziałaniemprzekształcającymrzeczywistość
iwnoszącymwniąnowetreściiwartości.Dostojewskimówipoprostu,żejesteśmy
odpowiedzialnizawłasneżycieiświat,któryswoimiczynamistwarzamy.Ludzkim
przeznaczeniemjestpraca–trudnadawaniaświatuludzkichformisensu,uczłowie-
czanieświata–możnapowiedzieć–inikt,aninic,niezwolninasztegoobowiązku8.
Niepokójwzbudzająwnimtedoktryny,któreobiecują,żezdejmąludziomzramion
ciężarodpowiedzialnościzażycieikształtowanieświata,uwolniąichodDnieszczęs-
negodaruwolności”–tosąoweoderwaneodżyciateorie,którezaklinająrzeczywi-
stośćznienawidzonymprzezDostojewskiegosłowemDśrodowisko”.
Ukazujesiętutajkolejnaważnaantynomiamyśleniagenialnegopisarza:zjednej
strony–kultura,światludzkichczynówiodpowiedzialności,azdrugiej–uwal-
niająceododpowiedzialnościDśrodowisko”,którymepatująpostępowimiłośnicy
abstrakcyjnejludzkości.PolemikiDostojewskiegozróżnejmaściwyznawcamino-
woczesnych-izmówsąnatyleznane,żeniewymagająkomentarza.Wartojednak
zauważyć,żeotootwierasięmożliwośćinterpretacjiideiDśrodowiska”jakonegacji
ideiDkultury”,atejostatniejjakoideiodpowiedzialnościzarzeczywistośćprzezsa-
mychludzistworzoną.
Dostojewskimyśliantynomiami,dlategonakreślonapowyżejinterpretacjamoże
budzićniepokójzewzględunaspójnośćijednoznacznośćstwierdzeń,którenie
oddajądialektycznegonapięciajegoświatopoglądu.Cenązaprecyzjęhistoryczno-
-filozoficznejrekonstrukcjijestzatracenieklimatuidynamikimyśleniarosyjskiego
pisarza.Dlategowimięwiernościduchowijegodziełanależywbrewakademickim
8Wydajesię,żetowyjaśniarównieżzainteresowanieDostojewskiegonaukamiMikołajaFiodorowa.
TenaspektDfilozofiiwspólnegoczynu”głoszonejprzezmoskiewskiegobibliotekarzabliższyjestDosto-
jewskiemuwwiększymstopniuniżscjentystycznawizjawskrzeszeniaojców,niemającawielewspólnego
zchrześcijańskimnauczaniemozmartwychwstaniu.Sądzę,żeDostojewskiegoFiodorowpociągałbar-
dziejjakomoralistaimyślicielspołecznyniżtechnologicznyeschatolog.
