Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
MichałBohun
kanonomrzeczcałązagmatwać,ukazującimmanentnąproblematycznośćjegomy-
śleniaokulturze.
Popierwsze,wypadazauważyć,żewtwórczościDostojewskiegotrudnoodnaleźć
wyrażonąwprostheroiczno-aktywistycznąwizjękultury,jakąpowyżejzarysowałem.
Przeciwnie,opisujeonizgłębiaraczejtędrugąstronę:światludziwyrzuconychpoza
margines,skazanychnabezczynność,upokorzonych,skrzywdzonychiponiżonych,
ludzibądźwrozpaczy,bądźpałającychżądzązemstynaświecieiinnych.Jeślijuż
jegobohaterowiepodejmujądziałania,toprowadząonewnajlepszymraziedoskut-
kówkomiczno-tragicznych,wnajgorszymdozbrodnizojcobójstwemwłącznie.
Podrugie,kultura,czyliświatprzezludzitworzony,niejestażtakbezproblemo-
wyaniidealny,byzasługiwaćnabezwzględnąapoteozę.Dostojewskicokrokpod-
ważasensownośćnaszychwyobrażeńnatematkultury.Najbardziejwyraziścieczyni
to,przeciwstawiającRosjęEuropie.Europaoznaczatutajkulturęobrosłąwreguły
ikonwenanse,wyposażonąwartefaktyisymbole,ułatwiającąiumilającążycie.Kul-
turatomiaraiharmonia,realnyisymbolicznyładnaludzkąmiaręskrojony.Rosja
zaśtożywioł,brakumiaruipotrzebacierpienia,aniepoczuciekomfortuibezpie-
czeństwa.Przeciwstawienieswojskiej,barbarzyńskiejżywiołowościeuropejskiejfor-
miekulturalnejtozresztączęstymotywrosyjskiejsamowiedzy.WDziennikupisarza
Dostojewskiujmujegonaprzykładtak:
Przedewszystkimwidzimytucałkowitybrakumiaruwewszystkim(zauważmy,żebrakumia-
rujestniemalzawszeprzelotny,chwilowy–cośwrodzajuopętania).Jesttopotrzebaprze-
braniamiary,potrzebazapierającegodechwrażenia,jakimjest–podojściunaskrajprzepaści
–pochyleniesięnadnią,zajrzeniewotchłańi–wposzczególnychprzypadkachnawetdość
częstych–rzuceniesiębezopamiętaniagłowąnaprzód.Wynikatozpotrzebynegacjiuczło-
wieka,niekiedywcalenienegującego,przeciwnie,pełnegoczci–potrzebyodrzuceniawszyst-
kiego,największejświętościswegoserca,najświętszegoideału,całejpełniświętościludowej,
którądopieroconabożniesięczciło,aktórastajesięnaglejakimśnieznośnymbrzemieniem9.
Europa–powiadawinnymmiejscutegosamegocyklu–manaukęikulturę,
Rosjęzaścechujepolitycznajednośćurzeczywistnianawomnipotentnympaństwie.
KiedynaZachodziepracowanonadkulturowymwyrafinowaniem(ajesttozapo-
wiedźzmierzchu,oczymwiedzielijużstarożytni),Rosjanienaśmierćiżyciewal-
czyliojednośćpolityczną,zmagającsięnietylkozwyzwaniamiprzyrody,aleprzede
wszystkimzwrogimisąsiadami.Wniosekztegobyłoptymistyczny:Rosjazrodzi
jeszczenaukęikulturę,rozbitanatomiastpolitycznieEuropachylisiękuupadkowi10.
Wartododać,żewwywodachtychsłychaćpogłosykoncepcjiMikołajaDanilew-
skiego,zktórymDostojewskiznałsięjeszczezczasówdziałalnościwkółkuPie-
traszewskiegopodkonieclatczterdziestych.Późniejzsympatiąiznieskrywanym
entuzjazmemprzyjmowałpanslawistyczneiantyokcydentalistycznepoglądyswego
niegdysiejszegoznajomego.
9F
10Zob.idem,Dziennik...,t.II,s.114–115.
.Dostojewski,Dziennik...,t.I,s.304.
