Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MordecaiRoshwald:Tolerancja,pluralizmiprawda
21
nej,lubnawetzopiniąwiększościdanejspołeczności,aletakieosobi-
stestanowiskonienaruszapomyślnościinnych.Rzeczywiście,życia
ludzinienaruszająsametylkosłowa.Ludziemogąbyćzirytowanija-
kimiśnieortodoksyjnymiopiniami,leczniekonieczniewpływająone
naichzachowanieipołożeniewjakikolwieksposób.
Jeśliopiniewydająsiętolerowane,ponieważuważasięjezaza-
sadniczonieskuteczne,amowajesttylkogorącympowietrzem—to
niejestto,comiałnamyśliJ.S.Mill.To,coludziemyśląiwyrażają
wmowieipiśmie,możebyćwnajwyższymstopniuważne,gdyżidee
poprzedzajądziałanie.Ponadtoludziepróbująużywaćswejwolności
wyrażaniaidei,abywpłynąćnazachowaniaidziałaniainnych,szcze-
gólniewsprawachspołecznychipolitycznych.Opiniefałszywemogą
prowadzićdopomyłeklubnawetdoniebezpiecznychdziałań.Opinie
jednostkimogąwpłynąćnainnychinacałespołeczeństwo.Dlaczego
zatempozwalaćnaniczymniepohamowanąwolnośćsłowa?
DobrzeznanaodpowiedźMillałączyzdrowyrozsądekzpo-
mysłowymrozumowaniem.Oczywistemuargumentowi,żeprzekona-
nie,iżustalonaopiniajestabsolutniesłuszna,azatemniedopuszcza
żadnejprzeciwnejopinii,możemyprzeciwstawićargument,żeniejest
wykluczone,iżprzeważającaopiniajestfałszywalubtylkoczęściowo
prawdziwa,idlategonależydaćszansęrozbieżnymopiniomnasko-
rygowaniebądźuzupełnienieustalonychpojęć.Argumentrozumowy
brzmi,żenawetjeślijesteśmyabsolutniepewni,iżustalonaopinia
jestprawdziwa,topozwalanienapropagowaniemylnychpojęćma
swąwartość,gdyżwymuszanaposiadaczachprawdy,abyudowodnili
iwytłumaczyliswestanowisko.Innymisłowy,fałszyweopiniesłużą
prawdzie,ponieważzmuszająrzecznikówprawdydojejponownego
zbadaniaiwkonsekwencji—doprzyjęciaprawdyzezrozumieniem
izprzekonaniem,aniepoprostudouwierzeniawniąwdogmatycz-
nysposób2.
PodobnieMilluzasadniatolerancjęwobecróżnorodnychzachowań,
nawettychekscentrycznych,jakonietylkoprawojednostki,aletakże
zpowodustymulacji,jakąwnosidospołeczności,byposzukiwała
pożądanychsposobówżycia,stawiającczołaróżnorodnymzachowa-
niom.Matoszczególnąwagęwspołeczeństwiezdominowanymprzez
masyiskłonnymdokonformizmu,czyliwspołeczeństwiedemokra-
tycznym3,lubteż,możnabydodać,wspołeczeństwienieustanniewy-
2J.S.Mill:Owolności.Tłum.A.Kurlandzka.Warszawa1960,roz-
dział2.
3Ibidem,rozdział3.
