Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Gatunekliterackiigraniceś
35
piczne,którechętniezamienięnakognitywne.Wszystkietrzysązakorzenione
jakokategoriehistoryczne,aleroszcząsobiechybaprawodopojęćuniwer-
salnych.Wujęciuklasyfikacyjnym,stwierdzaSawicki,wszystkiecechykon-
stytuującegatunekmusząbyćobecnewkażdymegzemplarzu.Zatemgatunek
funkcjonujenawzórkategoriilogicznej,zatemtekst,którynieposiadachoćby
jednejcechywymaganejprzezdefinicjęgatunku,niejesttekstemprzynależnym
dotegogatunku.Wiernośćiponowieniewzorusązatemformąaktualizacji
gatunkufunkcjonującegojakoparadygmat.Ujęcietypologiczneniewymagajuż
identycznościcechwszystkichegzemplarzygatunku.Wcentrumgatunkustoi
bowiemtyp1wzorzec,swoistyidentyfikatorgatunkowy,agatunekobejmuje
wszystkietekstypodobnedoprzyjętegowzorca,awięcposiadającewróżnym
natężeniutecechy,któretworząwzorzec.Iwreszcie,wujęciukognitywnym,
gatunekjestzbioremtekstówsąsiadującychzesobąnazasadziepodobieństwa
rodzinnego,skupionychwokółprototypu.Sątowięcwistocieegzemplarze,
któremogąbyćwniewielkimstopniupodobnedosiebiewdalszympokre-
wieństwielubnawetnieposiadaćcechwspólnych,arelacjadoprototypumoże
miećcharakterpośredni.
Możnapewnierzec,żewujęciunapoziomiepojęć(kategorii)granicami
gatunku,awięcliniąwyodrębniającądanyfenomenspośródinnychiwskazu-
jącąjegoodrębność(swoistość),sąwyznacznikigatunku.Mogąonetworzyć
paradygmatgatunkualbobyćucieleśnionewtypie(zbiorzecechobligato-
ryjnychifakultatywnych)lubprototypieformygatunkowej.Mająoneswoje
ekwiwalentywprzestrzenirealizacjitekstowych.Wujęciuklasyfikacyjnym
zasadaponowienia(dogatunkuprzynależątylkotekstyrealizująceparadygmat)
sprawia,żegranicegatunkusązamknięte.Niemarównieżwewnętrznychzróż-
nicowań,ponieważegzemplarzemusząbyćidentyczne.Wujęciutypologicz-
nymzasadapodobieństwa(dogatunkunależątekstyrealizującecechytypowe
gatunku)powoduje,żegatunekniejestklasą,alezbiorem.Przynależądoniego
tekstymniejlubbardziejpodobnedotypu.Zewzględunaintensyfikacjęsąto
realizacjepełne(prawietożsameztypem)iskrajne(prawieniepodobne)1
przygraniczne.Zbiórposiadajednakgranice(niepodobieństwodotypu,niepo-
siadaniecechtypowych),aczkolwiekregułakonstruowaniagatunkuumożliwia
takżeinterwencjewramachtypu.Jesttozwiązaneztym,żecechytypowenie
sąkoniecznewpełnymzestawie(opozycjaobligatoryjność1fakultatywność).
Wreszcie,wujęciukognitywnym,zasadapodobieństwarodzinnegosprawia,że
granicezbiorusąotwarte,rozmyteczyteżzatarteiżeistniejąteksty,któremogą
przynależećdodwuzbiorówjednocześnie.Możliwebowiemjestniepodobień-
stwodoprototypu,awyznacznikiwnimtkwiąceniemająznamionkoniecz-
ności.Jaksięwydaje,wpraktycepisarskiejiwświadomościgenologicznej
twórcówliteraturywspółczesnejdominujądwaostatnieujęciagatunków.One
takżemogąstaćsiękategoriamiopisującymiiporządkującymizagadnienie
zperspektywyfenomenologiigranicy.Ujęcietypologicznemożesłużyćdo
