Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
jem.in.J.Bodin(1530–1596).Wzbogaconojejednakpewnyminowymiakcentami.
Jednymznich,typowymdlaśredniowiecza,byłpogląd,żeświatemispołeczeństwem
rządziwolaBoża.
ślademstarożytnychfilozofówpodążyłteżCh.L.deMontesquieu(1689–1755),
którypodkreślałznaczeniekrajobrazuiklimatuwformowaniusystemówrządów.Do-
strzegałwielepowiązańmiędzygospodarkąrolną,zaludnieniem,systemamipolitycz-
nymiizatrudnieniem,obszarempaństwa,żyznościąglebisposobemrządzenia.Księgi
15i17jegodziełaOduchuprawsąprzeniknięteskrajnymdeterminizmemgeograficz-
nym.BardziejdemokratycznyiliberalnyodMontesquieubyłG.Buffon(1707–1788),
któryodrzucałdeterminizm,amówiłraczejowzajemnymwpływieczłowiekaiśrodo-
wiska:ncałaprzestrzeńZieminosidziśnasobieśladymocyludzkiej,którajakkolwiek
podleganaturze,częstouczyniławięcejniżona”,wczymbyłbliskiwspółczesnejnauce
francuskiej.WpołowieXVIIw.W
.Petty,lekarz,wykładowcaanatomiiwOksfordzie,
kartograf,politologiekonomista,opublikowałpraceThePoliticalAnatomyofIreland
orazPoliticalArithmetic,wktórychomówiłznaczenieterytorialnychidemograficznych
czynnikówdlapotęgipaństwa.
C.RitterwBerliniepodkoniecXIXw.wysunąłcyklicznąteorięrozwojupaństwa,
podobnądoteoriiA.ibnChalduna,leczopartąnaanalogiidorozwojuorganizmu.
Jegoksiążka:DieErdkundeimVerhältniszurNaturundGeschichtedesMenschen,oder
allgemeinevergleichendeGeographie(Berlin1817)byłapierwsząpróbąutworzeniamo-
deliwgeografiipolitycznej.Terminngeografiapolityczna”pojawiłsięwXVIIIw.m.in.
wpracachekonomistyfrancuskiegoA.R.TurgotaorazufilozofaniemieckiegoI.Kan-
ta,którygeografiępolitycznąuważałzadyscyplinęzajmującąsiębadaniemzależności
międzyposzczególnymijednostkamipolitycznymiaichfizycznogeograficznymzaple-
czem,wPolsceporazpierwszypojawiłsięwksiążceK.Wyrwiczawydanejw1768r.
1.1.2.Badanianadpaństwem
WXIXw.ścierałysiępoglądyracjonalistycznegoindeterminizmu,któryupatrywał
przyczynykształtowaniasięstosunkówspołecznychipolitycznychwwolijednostek,
zpoglądamideterministycznymi,wedługktórychbyłyoneniezależneodwoliczło-
wieka.Racjonalistycznyindeterminizmzakładawkonsekwencjidemo-
krację;państwoispołeczeństwojesttworzonezwolijednostek(umowaspołeczna),
ajestrządzonewedługtejwoli(demokracja).Determinizmnatomiastjestwswej
konsekwentnejformiealboteokratyczny–powstanieiupadekpaństwjestdziełem
Boga,alboprzyrodniczy–przyczynąpowstaniairozwojupaństwispołeczeństwsą
warunkinaturalne,czyliwarunkigeograficzne,alborasa,czyliwarunkibiologiczne.
RacjonalistycznyindeterminizmrozwijałsięgłównieweFrancji,determinizmgeogra-
ficznygłówniewNiemczech.
Międzyracjonalistycznymindeterminizmem,zwanymposybilizmemfrancuskim,
adeterminizmemniemieckimwystępująiinneprzeciwstawienia–skłonnośćdowiel-
kichsyntezuNiemcówizamiłowaniedoanalizmonograficznychuFrancuzów,zwróce-
nieuwaginastosunkimiędzypaństwoweuNiemców,szczegółowaanalizawewnętrznej
strukturynarodunprowincji”geograficznychkrajuuFrancuzów.Państwomiałodla
9
