Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
1.PolskawgeologicznejhistoriiEuropy
naszegokontynentuprzypisaćdowspółczesnejpły-
tylitosferycznejzjejściślezdefiniowanymitekto-
niczniegranicami,jakwprzypadkuAntarktydyczy
AmerykiPółnocnej.Najbardziejoczywista,wsensie
tektonicznym,granicapółnocnaizachodniabiegnie
wzdłużwspółczesnychstrefspredingu.Granicata
naogółpokrywasięznaszymrozumieniemhisto-
rycznejEuropy,obejmujebowiemarchipelagiwysp
tradycyjniewłączanychdokontynentu-Azorów,
SvalbarduiZiemiFranciszkaJózefa.Wartojednak
zauważyć,żeGrzbietŚródatlantycki,przecinającIs-
landię,dzielitęwyspęwsensiegeologicznymna
częśćpółnocną,północnoamerykańską,ipołudnio-
wą-europejską.Cociekawe,stolicaIslandiiReykja-
vikleżybliskogranicytektonicznej,alejednakjuż
postronieHamerykańskiej”
.
Południowa,tektonicznagranicaEuropysta-
jesięcorazmniejjednoznacznaodzachoduku
wschodowi.Naodcinkuatlantyckimiwzachod-
niejczęściMorzaŚródziemnegonieodbiegara-
żącoodgeograficznejliniidemarkacyjnej,aczkol-
wiekprzynależnośćpółnocnegoskrawkaMaroka
doEuropy,aSycyliidoAfrykimożeMarokańczyków
iWłochówtrochęrazić.Problemyzaczynająsięod
wschodniegoregionuśródziemnomorskiegowraz
zpojawieniemsięosobnychmałychpłyt-egejskiej
ianatolijskiej.Poprowadzeniegeologicznejgranicy
Europywzdłużstrefyryftowej,dzielącejobiepłyty,
pozostawiapostronieeuropejskiejniewielkiskra-
wekwybrzeżatureckiegowrejonieIzmiru,naco
możnasięzasadniczozgodzić(aczkolwiekTurcy
mogątumiećinnezdanie).Alejużwytyczenie
granicynaszegokontynentuwzdłużpółnocnego
skrajupłytyanatolijskiejprowadzi,jaktowyżejuza-
sadniono,doznacznej,narastającejkuwschodowi
rozbieżnościzgranicągeograficznąihistorycz-
ną.Stądkoniecznośćodejściaodwspółczesnych
granicpłytiodwołaniasiędodawnychstruktur
tektonicznych,usytuowanychwobrębiepłytyeu-
roazjatyckiej.Dochodzimywięcdowniosku,że
geologicznegraniceEuropywynikająwznacznej
częścizodległejhistoriirozwojukontynentu,przy-
najmniejodepokiwaryscyjskiej,awięcodokoło
300mlnlat.
Europa,podobniejakkażdykontynentlubsubkon-
tynent,jestbytemprzejściowymwhistoriigeolo-
gicznejglobu,matożsamośćtymczasowąokreśloną
tuiterazprzezaktualnegranicetektoniczne.Jak
każdyfragmentskorupyziemskiejpodlegałaibę-
dziepodlegaćprocesomłączenia(amalgamacji,
akrecji,konwergencjikontynentalnej…)irozpadu
(ryftowania,separacji,dywergencjikontynentalnej
...).WstrukturzeEuropyznajdziemywięcfragmen-
tyodziedziczonepodawnychoceanach,płytach
litosferycznychiterranach.Podobnie,nainnych
kontynentachwystępująfragmentytego,cokiedyś
tworzyłowsensiegeologicznymjednośćzobecną
Europą.Główneetapyewolucjikontynentumożna
więcprzedstawićjakoschematrozdzielaniaiłącze-
niatychróżnychjednostekskorupyziemskiej,zawie-
rającychfragmentytego,coobecnietworzytkankę
geologicznąEuropy(ryc.1-3A,B).
Jeślipróbujemydoszukiwaćsięgeologicznego
protoplastyobecnejEuropy,tonajlepszymkandy-
datemjestBaltika,którejwdzisiejszejstrukturze
Europyodpowiadawprzybliżeniukratonwschod-
nioeuropejski(ryc.1-2).Międzypóźnymediakarem
apóźnymordowikiem,awięcwczasieok.100mln
lat,stanowiłaonaautonomicznypaleokontynent,
obejmującyznacznączęśćpowierzchnidzisiejsze-
gokontynentu.Zanimwyodrębniłasięjakoosobna
jednostkapaleotektonicznawneoproterozoiku,Bal-
tikamiałajużzasobądługąhistorięakrecjiskorupo-
wejiwłączaniasiędowiększychjednostekpaleo-
geograficzno-litosferycznych.Wpaleoproterozoiku
skorupadzisiejszegokratonuwschodnioeuropej-
skiegopowstaławwynikupołączenia,początkowo
dwóchmniejszychterranów,WołgouraliiiSarmacji
(2,1-2,0Ga),doktórychnastępnieok.1,8-1,7Ga
przyłączyłasięFennoskandia.Powstaływtensposób
