Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.GłówneetapyrozwojuEuropy
21
odpowiednikpóźniejszejBaltikistałsięfragmentem
większegokontynentuokreślanegojakoKolumbia-
Nuna.Naprzełomiemezo-ineoproterozoiku(ok.
1Ga)zostałaonawłączonadomegakontynentu
Rodinii,któryzgromadziłniemalkompletznanych
dzisiajobszarówskorupyprekambryjskiej.Jegona-
zwapochodziodrosyjskiegorodit’,bowiemrozpad
tegowielkiegomasywulądowego,zapoczątkowany
ok.0,85Ga,dałpoczątekwszystkimkolejnymkonty-
nentom,ajegoobrzeżeniaszelfowestałysiękolebką
najstarszychzwierzątnaZiemi.
EpizodsamodzielnościBaltiki,trwającyodedia-
karu(570-550Ma),zakończyłsięwpóźnymordo-
wiku(ok.450Ma)kolizjązterranemAwalonii,co
doprowadziłodoutworzeniajednostkiokreślanej
nierazmianemBalonii.Tazkolei,wpóźnymsylurze
inajwcześniejszymdewonie(ok.425-415Ma),połą-
czyłasięzkontynentemLaurencji,odpowiadającym
mniejwięcejobecnejAmerycePółnocnej.Wwyniku
obutychprocesówkonwergencjipłytpowstałkon-
tynentEurameryki,awstrefachkolizjiutworzyłysię
górskiełańcuchykaledonidówiAppalachów.
Wkarbonienastąpiłaseriakolizjiróżnejwiel-
kościpłyttektonicznychwzdłużpołudniowego
ipołudniowo-wschodniegoskrajuEurameryki1.Na
południudokowałyterranywcześniejoderwaneod
Gondwany,anastępnie,wpóźnymkarbonie(ok.
315Ma),dołączyłsamtenkontynent,powstałyjesz-
czewproterozoikuHnagruzach”rozerwanejRodinii.
Tewszystkiekolizjedoprowadziłydopowstaniagó-
rotworuwaryscyjskiego,ciągnącegosięodmasywu
iberyjskiegonazachodziepoczeskinawschodzie
(ryc.1-2).Zkolei,naSEiE,wwynikukolizjizter-
ranemKazachstaniiwypiętrzyłsięłańcuchuralski
iMugodżarów,cozwieńczyłoprocespowstawania
megakontynentuPangei.Dopełnieniemorogenezy
uralskiej,wjejczęścipółnocnej,byłytektoniczne
efektykolizjiSyberiizPangeąwpóźnympermie.
PangeaiotaczającyjąoceanPanthalassanadłu-
go,bodowczesnejjury,zdominowałypaleogeo-
grafięglobalną.Jednakjużwkrótcepopowstaniu
łańcuchawaryscyjskiegozaznaczyłysiędwaprocesy
wpływającenarozwójobecnejEuropy.Jednymbyła
stopniowawędrówkaPangeikupółnocy,zktórą
wiązałysiędużezmianyklimatyczne,międzyinnymi
przejścieodklimatuwilgotnegowsuchywewcze-
snympermie.Drugimprocesembyłprawoskrętny,
skierowanykuzachodowiruchgondwańskiejczęści
kontynentuwzględemjegoobszarueuramerykań-
skiego.Prowadziłondodestabilizacjiskorupy,roz-
wojulubreaktywacjidużychuskokówregionalnych
izwiązanychznimibasenówsedymentacyjnych,
atakżedonasileniaprocesówmagmowych.
Niepokójtektonicznydotykałteżdużegobase-
nuoceanicznego-Paleotetydy,wcinającegosięod
wschoduwPangeęwobszarzewokółrównikowym.
Wpóźnymtriasiewzdłużpołudniowychjegobrze-
gówoderwałysięłukikontynentalne,tworzącocean
Neotetydynapołudniu.Zkoleiwzdłużbrzegówpół-
nocnychnastąpiłowtymczasiezadokowanieterra-
nulubzespołówterranówokreślanychjakoKimeria,
codoprowadziłodoruchówgórotwórczych,których
wpływysięgałydopołudniowo-wschodniej,anawet
centralnejczęściEuropy.
RozpadPangeizostałzapoczątkowanyoddziele-
niemsięjejczęściamerykańskiejwrejoniecentral-
negoodcinkaAtlantyku,conastąpiłowewczesnej
jurze(190-180Ma).Wkrótcepotem,wjurześrodko-
wej(177-160Ma),doszłodoseparacjiskorupowej
międzyobecnąAfrykąaEuropą,prowadzącejdo
utworzeniasięoceanualpejskiejTetydy.Teprocesy
przesądziłyowyodrębnieniusięzPangeinowego
paleokontynentu,Laurazji,gdzieEuropaznalazłana
pewienczasswojemiejsce.
Odpóźnejjury(ok.150Ma)przyspieszyłypro-
cesyryftowaniamiędzyEuropąaAmerykąwpołu-
dniowejczęściprzyszłegoAtlantykuPółnocnego,co
doprowadziłowkońcuwczesnejkredy(ok.120Ma)
doseparacjikontynentalnejmiędzyIberiąaobsza-
remŁawicyNowofundlandzkiej.Procesyspredingu
północnoatlantyckiegostopniowoprzedłużałysię
kupółnocy,bywpóźnympaleocenieiwczesnym
eocenie(60-50Ma)doprowadzićdoseparacjimię-
dzyGrenlandiąaSkandynawią,anastępnietwo-
rzeniaskorupyoceanicznejwrejonieOceanuArk-
tycznego.TymsamymLaurazjapozbyłasięswojej
1Wszystkiekierunkigeograficznewtymrozdzialeiwdalszejczęściksiążkiodnosząsiędoobecnejsytuacjigeogra-
ficznej,chybażezaznaczonoinaczej.
