Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
żydowskazamieszkiwałaprzedewszystkimPolskęcentralną,gdzieżyłaponad
połowapolskichŻydów,nadrugimmiejscubyłaGalicja–okołojednejczwartej,
dalejwojewództwawschodnie(nowogródzkie,poleskie,wołyńskie)–16,5%
Żydów.WwojewództwachzachodniejipółnocnejPolskiŻydówprawieniebyło
(Mendelsohn1992:47;Żbikowski1998:186).
FormalnieŻydzicieszylisięwDrugiejRzeczypospolitejpełniąpraw
obywatelskich.W1919r.podczaskonferencjipokojowejwWersaluPolska,wraz
zinnymipaństwami,którebądźodzyskałyniepodległość,bądźpowstawałyjako
nowewewschodniejipołudniowejEuropie,podpisałatraktatomniejszościach.
Zostałonprzyniemałychsprzeciwachratyfikowanyprzezsejm,ajego
podstawowezasadyweszłydokonstytucjimarcowejz1921r.Gwarantowałaona
wszystkimobywatelom„bezróżnicypochodzenia,narodowości,języka,rasylub
religii”równośćwobecprawa,prawodozachowaniatożsamościnarodowej,
tworzenieautonomicznychzwiązkówmniejszościocharakterze
publicznoprawnym,prawozakładaniaorganizacjidobroczynnych,religijnych
ispołecznych,szkółorazużywaniawnichswegojęzykaiwykonywaniapraktyk
religijnych.Oworównouprawnieniepodlegałojednakwpraktycelicznym
ograniczeniom.WystarczywspomniećutrudnienieŻydomdostępudostanowisk
wadministracjipublicznej,wdyplomacjiiwwojsku.Wkońculattrzydziestych
nasiliłsiębojkotekonomiczny,walkaowprowadzenienumerusclausus
nawyższychuczelniach,wadwokaturzeiwśrodowiskulekarskim.Państwo,
pomimopostanowieńtraktatumniejszościowego,odmówiłoteżsubsydiowania
szkół,wktórychnauczanowjidyszlubpohebrajsku.
Ponad80%ŻydówmieszkającychwgranicachDrugiejRzeczpospolitej
mówiłoiczytałowjidysz:wwojewództwachcentralnychśrednio90%,
nakresach84%,wGalicjizgórą60%(Mendelsohn1992:55-56).Zistniejących
wówczasnaświecienajwiększychośrodkówżyciażydowskiego,obokStanów
Zjednoczonych(głównieNowegoJorku),ZwiązkuSowieckiegoiPalestyny,
Polskamiędzywojennastałasięniewątpliwymcentrumautonomicznejkultury
żydowskiej,świeckiejireligijnej,tworzonejwjęzykuhebrajskimijidysz.
WZSRRkulturażydowskazostałazdławionawlatachtrzydziestych,wStanach
Zjednoczonychzaśrozszerzałysięprocesyakulturacjiiasymilacji.Wtym
kontekściePolska–przyznacznychobszarachniedostatkuinędzy,ostrości
konfliktównarodowo-wyznaniowych,dyskryminacyjnejpraktycewładz
inarastającejfaliantysemityzmu–stałasięterenembujnegorozwojuróżnych
formżydowskiegożycia.NatenfenomenzwracauwagęEzraMendelsohn
–badaczhistoriiŻydówEuropyŚrodkowo-Wschodniejokresu
międzywojennego:„NigdyprzedtemwewspółczesnejhistoriiŻydówiwistocie
nigdypóźniejtenmodelkulturyautonomicznejniemiałwywrzećtakgłębokiego
wpływunażycieżydowskie.[...]PonadtozjednoczenieKrólestwaPolskiego
