Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XXXI
tempajejogólnegorozwoju.Wwypadkupierwszejtriady(hiperonimia,
hiponimia,antonimia)jejekstensjaodzwierciedlamaterialno-ilościowy
przyrostzasobuleksykalnego,wwypadkupozostałych–mamydoczynienia
zezmianamipowolniejszymi,chodziłotubowiemocieniowanieznaczeń,
nazywaniedesygnatówwsposóbprecyzyjniejszylubjednoznaczny.
Selektywnezestawieniepróbmateriałuleksykalnegouwzględnionego
wEtymologicznymsłownikujęzykapolskiegoautorstwaA.Bańkowskiego
[por.Bańkowski2000,I]pozwalazestawiprzykładowerejestryhaseł
polisemicznychihomonimicznych:1)hasłapolisemiczne,np.baba,bajać,
bić,biegać,biegun,bielizna,bluźnić,błonie,bojować,bój,bractwo,brat,być,
bydło,bystry,byt,całować,cerkiew,cesarz,cętka,chędogi,chlebie,chmara,
chrust;2)hasłahomonimiczne,np.aby,ale,aż,bądź,bez,boleć,brać,brama,
brona,brzmieć,brzmiewać,buła,burzyć,by,byle,celny,celować,cena,choć,
choćby.
Wsłownictwiestaropolskimprzeważałyilościowowyrazymającejedno
znaczenie,awśródleksemówpolisemicznychjednostkimającedwa
znaczenia,alewystępowałytakżeleksemywieloznaczne–por.np.bydło
1)ćbyt,mieszkanie,stan’;2)ćmajątek,stanposiadania’;3)ćzwierzęta
hodowlane’;4)ćwoły,krowy’.Wsumieprocentwyrazówpolisemicznych
wodniesieniudoprzyjętejpróbymateriałowejnieznacznieprzekroczył
10%.Dlaporównaniawsłownictwieokresunowopolskiegopolisemia
ipolisemizacjawpróbachcząstkowychosiągają24%,awięczakres
słownikowytychzjawiskjestbezmaładwuipółkrotniewiększy[zob.Dubisz
2007b,35].Bezwątpieniapowyższedanewykazująznaczniemniejszą
intensywnośtychprzekształceńsemantycznychiznaczniemniejszyzakres
tejrelacjisemantycznejwsłownictwiestaropolskim.
flStosunkoweubóstwosemantycznesłownictwaśredniowiecznegomożna
ukazatakżewtensposób,żesięporównailośijakośodcienizna-
czeniowychtegosamegowyrazuwśredniowieczuiwXVIw.(...)Otoróżne
znaczeniawyrazubić.WedleSłownikastaropolskiego:1)bi,uderza,
chłosta;2)napada;3)zabija;4)wbija,zakłada;5)walczy,potykasię;
awedleSłownikapolszczyznyXVIw.:1)uderza,chłosta;2)zadawarazy,
walczywręcz,pokonywa,zwycięża,zabija,mordowa;3)zabija,
zarzyna,szlachtowa;4)uderzaa)ozegarze–sonare;b)ogradzie,
deszczu–pada;5)uderzarytmicznie,pulsowa,tętni(serce,skronie);
6)wbija,umacnia;7)kopa(okoniu);8)odbija,oddawa(opiłce);
9)rzuca,miota;10)strzela(np.działa);11)uderza,błyska,grzmie
(np.grom);12)prasowa,odciska,wytłacza,drukowa(np.monety,
księgi);13)uderza,wpada,dosięga,wzbijasię(np.falemorskie);
14)zmierzadoczegoś,naleganacoś;15)wskazywa,biecprosto”
[Klemensiewicz1974,129–130].