Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
przezsurogatsądu,kiedytocaładrużynarozpatrujejakąśzaszłąnazbiórceawanturęiradzinadtym,corobić,abywięcejtakichrzeczyniebyło99.
Stosowanietzw.listybójek,czyliodnotowywanieprzezkażdeposzkodowanedzieckonazwiskaosobybijącej.
Jeżelipopewnymczasiechłopcypogodząsięiposzkodowanyprzebaczytemu,którygouderzył,rysujeobokswegozapisu–serce100.
Rozpatrywanyturodzajnaturalnegowspółzawodnictwasublimowanyrozsądnieprzezwychowawcówprzekształcasięwtokuontogenezywutajony,skrywany
popędosiągnięć,dominacjiczyautoafirmacji.Współczesnebadaniapsychologówpotwierdzająwystępowanieumłodzieżyiosóbdorosłychniezawszeprzeznich
uświadamianegozjawiskafaworyzacjiwłasnejosoby.Oznaczaono,żenajczęściejoceniająonisamychsiebiewyżejniżinnych,czylifaworyzująwłasnąosobowość,
główniepoto,byzwiększyćszacunekdosiebie,wzmocnićstopieńsamozadowolenia,atymsamymstaćsięosobąatrakcyjnądlainnych,podziwianąiuznawaną.
Tendencjidowyróżnianiasiebie,byciaprimusinterpares,sprzyjająwnaszymcodziennymżyciuróżnorodneodmianyzachowań,któreniosązsobąelement
współzawodnictwa101.Dążeniaczłowiekadopodejmowaniaambitnychczynów,wykraczającychpozadotychczasoweosiągnięcia,chęćpotwierdzaniaiwzrostu
ważnościprzyjmujączęstoformękrańcową,któragraniczyzpatologią.Wielejestwśródszkolnychczyharcerskichformpracytakich,któreodwołująsięwprost
dopowyższejmotywacji,naprzykładgryićwiczeniasportowe,turnieje,konkursy,quizyczyzawody.Stanowiąwówczasnaturalnąpróbęsił,selekcjęnajlepszych,
najzdolniejszychczynajsprawniejszych.Współzawodnictwojesttutajobowiązującąformąludzkiejaktywności,bezktórejowerozrywkistraciłybyswójsens.Chcąc
braćwnichudział,jesteśmyzmuszeniprzezregułygrynaprowadzenieokreślonejwalki.
Istniejejednakwinstytucjachiplacówkachoświatowo-wychowawczychorazwzwiązkachmłodzieżyinna,dośćpowszechniestosowanakategoria
współzawodnictwa,którąwychowawcyinicjują,pragnącpobudzićlubwzmocnićaktywnośćwychowanków,uczynićjąbardziejżywotnąiwydajną.
Niejesttozłe,gdychodziopobudzeniejakiejśnowej,pożytecznejinicjatywylubożywienie„ślimaczącychsię”aważnychpoczynańmłodzieży–wtakichsytuacjachczynnikwspółzawodnictwajestgodnym
uznaniaśrodkiemwychowawczym102.
Tworzącsztucznąsytuacjęwspółzawodnictwa,wychowawcyodwołująsiędoambicjidzieciiichnaturalnychchęciosiąganiasukcesówwkonfrontacjizinnymi.
Tenrodzajwspółzawodnictwaopierasięnaprzeświadczeniu,żeprzeciętny(wsensiestatystycznym)człowiekmawrodzonąniechęćdookreślonychformaktywności
(np.dopracy,nauki,obowiązków)istarasięichuniknąć.Obowiązkiempedagogajestzatemprzełamywanieowejinercji,lenistwa,niskiejsamodyscyplinyprzez
odpowiedniedopingiimotywacje,jakieniosązsobąsytuacjewalki,konkurowania.Aktywizowaćwpowyższysposóbmożnazarównojednostki,jakicałegrupy.
Dlategotakważnejest,byzdawaćsobiesprawęzwarunków,któredecydująopozytywnychlubnegatywnychskutkachwspółzawodnictwa.Niemożebyćprzecieżdla
wychowawcyobojętne,czymiędzydziećmidochodzidowłaściwej,toznaczyszlachetnej,opartejnazasadziefairplay,przepojonejduchemrycerskości,próbysiły,
czymożegórębierzesprytipodstęp,brutalnośćibezwzględność.Cozatemdecydujeopowodzeniupedagogicznymlubniepowodzeniuwstosowaniutej–jak
tookreśliłA.Kamiński–„niebezpiecznejbroni,którąłatwosięporanić”?
Najwięcejniepokojubudziorganizacjawspółzawodnictwaindywidualnego,którepodsycającpragnienieosobistejmocyiprzewaginadinnymi,szkodziuczuciom
społecznym.Przyjmujeonowówczasniebezpiecznąiszkodliwąformę,jakąjestrywalizacja,wtokuktórejjednostkiubiegająsięowyprzedzenieprzeciwników
wszybszymosiągnięciutegosamegodlawszystkichzadania.Rywalizacjaindywidualna„zamienianiejakoszkołęwarenę,naktórejzwycięstwoosiągasiękosztem
innych”103.Współczesnateoriagierokreślatenrodzajrywalizacjimianemantagonistycznejalboosumiezerowej.Obajrywaleubiegająsięwniejbowiemojeden,
niepodzielnycel,cosprawia,żesumazyskówistratjestrównazeru.Wygraćmożejedenznich,zyskująctyle,ilestracijegorywal.Wtedy,kiedyzwyciężyćmoże
jednaosoba,stwarzamysytuacjęaprioriantagonizującą,gdyżrywalesądlasiebiezagrożeniem.Koncentrująsięwswoimdziałaniunietylenajegoudoskonalaniu,ile
natym,wjakisposóbwyeliminowaćzgrykonkurentów.
Międzyrywalizującymitakjednostkamipowstajewzajemnazawiść,brakzaufaniaczypragnienieprzegranejrywali.Popełnieniebłęduprzeznichjestnatychmiast
ujawnianeiwyszydzane,podczasgdywłasneniedociągnięciastaranniesięukrywa.Wtymrodzajuwspółzawodnictwawygranamusiodbywaćsiękoszteminnychosób.
Świadomytychniebezpieczeństwwychowawcapowinienzrezygnowaćztegotypuformrywalizacji,zastępującjewspółzawodnictwemindywidualnym
nieantagonistycznymlubwspółzawodnictwemzespołowym(gromadkowym).Obamusząumożliwićkażdejzrywalizującychzesobąosóblubgruposiągnięciecelubez
potrzebywzajemnegoeliminowaniasię.Tutajsumazyskówistratnierównasięzeru,bowiem
[...]zwycięstwoodnieśćmożnanadrodzeodmiennychwkładówiodmiennychsposobów,przeztwórczeposzukiwanienajlepszychrozwiązań,pozwalającychwyzyskaćdobrestronykażdegozespołuwdążeniu
doosiągnięcialepszychwyników.Niechwięcbędziebardzowieleiróżnychpierwszychmiejsc,niejedno104.
Istotątegotypuwspółzawodnictwa–nieantagonistycznegolubtwórczego–jestmobilizowanieosóblubgrupdoosiąganiamistrzostwawróżnychformach
aktywności.Tutajniktdlanikogoniestanowizagrożenia,gdyżkażdymajednakowąszansęnasukces.Pozwalaonowyzyskaćdobrestronykażdejjednostkiigrupy,
dlategotakważnejestnastawieniedziecinawspółzawodnictwonietylewstosunkudoinnych,ilewobecsamychsiebie.Przykładowo,czyniącprzedmiotemrywalizacji
minimalizowanieliczbyspóźnieńdoszkoły,eliminujemyelementantagonistyczny,sukceszależybowiemodkażdegozosobna.
[...]wtensposóbwspółzawodnictwowyzbędziesiętendencjidospychaniainnychwdół,astaniepodznakiempodciąganiasamychsiebiewzwyż105.
Jeżelizaśdziecikonkurująmiędzysobąjakoczłonkowieróżnychgrup,towprzypadkuwspółzawodnictwatwórczego
[...]adlerowskiepragnieniemocyosobistejiprzewaginadinnymiautomatyczniekierowanejestkunurtowispołecznemu,kunurtowisolidarnościgrupyimocygrupy,jakokomórkispołecznej.Takie
współzawodnictwoniegodziwuczuciaspołeczne,leczwłaśniekunimjestskierowane,wzmagawięźspołeczną.Tawięźsolidarnościiwspółpracydziaławgromadceautomatycznieipowodujeto,żesilniejsi
pomagająsłabszym,zdolniejsi–mniejzdolnym,żegromadkowywspierakażdegopotrzebującegojegopomocywgromadce,iżewkładyjednostekiosiągnięciajednostekidąnatychmiastdoogólnej„puli”
gromadkijakozespołu,wzmacniającpozycjętejmałejgrupyspołecznej106.
Współzawodnictwogrupoweopartenazasadachnieantagonistycznychlikwidujeniebezpieczeństwospaczeńmoralnychwyzwalanychwewnątrzzespołuwstosunku
dogrupobcych,zktórymisięrywalizuje,iszkodypsychicznewywołaneprzeznadmiernepodniecenie.Jeżelijednakorganizatorzywspółzawodnictwapostrzegają
wnimniepedagogiczną,wychowawcząfunkcję,leczkontrolno-oceniającą,komparatystyczną,toniestetyefektysąodwrotne.Niepokojącyjestrównieżfakt,
żewczasopiśmiennictwiepedagogicznym,bezgłębszegonamysłunadszkodliwościąrywalizacjiantagonistycznej,właśnietęprezentujesięjakocennąinicjatywę
motywowaniauczniówdouczeniasię107.Wrzeczywistości,zamiastfunkcjiwychowawczych,rywalizacjaspełniaćmafunkcjemiernikajakościwychowania,służącego
utrzymaniuwplacówkachdyrektywno-informacyjnegostylukierowania.Funkcjatajestzałożonaimpliciteimaweryfikowaćefektywnośćdziałalnościdydaktyczno-
wychowawczejwkategoriachilościowych.
Expliciteideajestzewszechmiarsłuszna:zachęcićdowybijaniasięponadprzeciętną,douzyskiwaniawyższychodprzeciętnejwyników,współzawodnictwostało
sięprzeztonarzędziempoprawyformalnegoorganizmudziałaniapedagogicznegonawzórstymulacjiefektywnościpracywzakładachprodukcyjnych,awiec:
zabezpieczeniawykonania,aczęstoiprzekraczaniaplanowychzadań,sprzyjaniapoprawiedyscyplinyiwarunkówpracy,poprawianiajakościpracy,wwalce
zmarnotrawstwemitp.Niemaszkoływnaszymkraju,wktórejniestosowanobytegotypuwspółzawodnictwanawzórwspółzawodnictwaprodukcyjnego.Najczęściej
obejmujeonozadaniadydaktyczne,wychowawcze,opiekuńczeisamorządowe,czyli:naukę,zachowanie,czytelnictwo,higienęosobistą,czystośćrejonów
przyszkolnych,wystrójwnętrzszkolnych,zbiórkęsurowcówwtórnych,oszczędzaniewramachSKOitp.Każdezadaniejestodpowiedniopunktowane,suma
uzyskanychpunktówdecydujezaśomiejscuklasyijejwychowawcówwszkolnejrywalizacjioto,któraklasajestlepsza.
Tymczasemprof.A.Kamińskiprzestrzegałprzedprzesadnymwprowadzeniemwspółzawodnictwalubnasileniemgowszkołach,gdyniematakiejpotrzeby.
Agdysięnimposługujemy–dobrzejestmiećnauwadze,iżzregułyniekorzystnewychowawczoefektytowarzyszątemurodzajowiwspółzawodnictwa,wktórymszeregzespołówwalczyowyprzedzenie
przeciwnikówwszybszymosiągnięciutegosamegodlawszystkichzadania(zwycięstwo–koszteminnych)108.
Jeśliwprodukcjiśrubeknieuzyskasiędziękiwspółzawodnictwupracyodpowiedniegosukcesu,tostratamanajczęściejcharaktertylkofinansowy,awnajgorszym
przypadkuprestiżowy.Wdziałaniachobejmującychzespołyludzkie,naprzykładwpracypedagogicznej,każdenieprzemyślanedokońcaposunięciegrozipoważnymi,
częstojużnieodwracalnymiskutkaminegatywnymi.Iniejestważne,jakimiktokierowałsięintencjami,skorowynikijegodziałaniabędąujemne.
Ototypowymbłędempedagogicznympopełnianymprzezwiększośćwychowawców–organizatorówwspółzawodnictwawwyżejwymienionychzadaniach–jest
operowaniesystememkarinagródjako„bodźcówekonomicznych”zaspełnianiepodstawowychobowiązkówuczniowskich.Zjednejstronynauczyciele„walczą”
zrodzicami,byniepłaciliswoimdzieciomzapozytywnestopnieszkolne,gdyżwtensposóbjedemoralizują,zdrugiejzaśczyniąprzedmiotemszkolnejrywalizacji
postępywnauce,zaktóre„płacą”uczniomzgodniezregulaminowyminagrodamiinietylkozato,boizainneobowiązki.Podobniepostępująinstruktorzyharcerscy,
„opłacając”podstawoweobowiązkizuchówiharcerzy,naprzykładzdobywaniestopniisprawności,uczestnictwowzbiórkach,dyscyplinę,porządek.Wtakim
postępowaniutkwijeszczejedenbłąd,amianowicienagradzaniedwukrotniezatęsamączynność.Wkońcuocenaszkolnaczyzdobytasprawnośćharcerskajużsama
wsobiepowinnabyćwystarczającąnagrodą.Czytrzebajeszczenagradzaćnagrody?
A.Kamińskipodkreślałwswoichrozprawachryzykownośćzachęcaniadzieciimłodzieżydookreślonejaktywności,gdysamrodzajczynnościjużjąaktywizuje.
Współzawodnictwoniemożebyćpanaceumnakłopotywychowawcówzaktywizowaniemdzieci,gdyżczęstowtejformieprzekształcasięwdowódichbraku
umiejętnościpedagogicznych,ichwłasnejbiernościifałszywychambicji.Cobędzie,jeśliscenazniknieiwidowniazostaniepusta?Czypracanatychmiastniestraci
