Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
FAZAPIERWSZA:1830–1860
2.M
ETAFIZYKA
byładotychczas,wedleHerbarta,nabłędnejdrodze:posługiwała
sięowymipojęciamisprzecznymi,mianowiciepojęciemrzeczy(wsystemachnaturali-
stycznych)ijaźni(wsystemachidealistycznych).Herbartusiłowałpozbyćsiętychpo-
jęćidaćmetafizycepostaćwolnąodsprzeczności.Dlategochciał,abybyłarówniedale-
kaodidealizmu,jakodnaturalizmu.
Alenaprawdętylkosystemomidealistycznymprzeciwstawiałsięstanowczo,nato-
miastodnaturalistycznychniebyłdaleki.Naczelnejegopojęcie,stanowiąceośrodekca-
łegosystemu,byłowłaśniepodobnedopojęciarzeczy.Byłotopojęcieelementarnych
realnychbytów,realnychjednostekwzajemniezależnych,którenazywał„realiami”.Jest
ichwieleijakościoworóżniąsięmiędzysobą:systemHerbartabyłtedyplurali-
styczny.Ajakościowąróżnorodnością„realiów”odbiegałodwiększościsystemów
realistycznych,takichnp.jakatomistycznysystemDemokryta.
Alerzeczwtym:choćrealnejednostkimająróżnejakości,myjakościtychnie
znamy.Znamyjedyniestosunki,jakiemiędzynimizachodzą.Dlategowiedzanasza
obyciemożedotyczyćtylkostosunków,możebyćjedynieformalna.Takąteżmiała
byćmetafizykaHerbarta.
Podstawowyzaśstosunekzachodzącymiędzyrealnymijednostkamipolegałwe-
dleHerbartanatym,żekażdadziałatak,abyzachowaćsamąsiebie;abyzaśzachować
siebie,przeciwdziałainnym.Ztegodziałaniaiprzeciwdziałaniajednostekwytwarzasię
ustrójświata.Austrójtenzkoleiznowuoddziaływanajednostki.Przetonietylkoca-
łośćświatajestwyznaczanaprzezjegoczęści,alerównieżczęściprzezcałość.Przekona-
nietooddzielałometafizykęHerbartaodinnychdeterministycznychteorii,uznających
jedyniedziałanieczęścinacałość,anieodwrotnie.
Herbartowskiobrazmetafizycznyświata,przyjmującymnogośćindywidualnych
składników,przypominałtymmonadologięLeibniza;alebyłubogiibezpolotu,niebył
wytworemżywejpostawyduchowejwobecświata(takąbezwątpieniamieliidealiści,
przeciwnicyHerbarta),leczsztucznymwytworemkombinacjipojęciowych.Natomiast
wzastosowaniuokazałsiępłodny,wszczególnościnatereniepsychologiiinaukodniej
zależnych.
3.P
SYCHOLOGIA
Herbarta,najbardziejsamodzielnaczęśćjegofilozofii,byłaza-
stosowaniemjegoogólnejkoncepcjimetafizycznej.Życiepsychicznebowiempojąłtak
samojakświatzewnętrzny:jakozespółniezależnychodsiebie,adziałającychnasiebie
jednostek.
Zajednostkipsychiczne,zaelementyduszyuważałwyobrażenia.Wyobraże-
niausiłująutrzymywaćsięwświadomości,mimoprzeciwdziałaniainnychwyobrażeń,
usiłującychzająćichmiejsce.Inatymzmaganiusięwyobrażeńpolegażyciepsychiczne.
Złożonestanypsychicznesąkombinacjamiprostychwyobrażeń,powstajązichłączenia
sięiodpychania.Herbartwyobrażałsobietedyżyciepsychicznejakomechanikę
wyobrażeń(Vorstellungsmechanik),analogicznądomechanikiciał.Jakmechanikaciałpod-
legaścisłymprawom,takteżimechanikapsychologiczna.Herbartusiłowałjąteżująć
