Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
HERBARTIREALIZM
43
wścisłą,matematycznąformę;wtytuleswejpsychologiizaznaczał,żemiałabyćoparta
zarównonadoświadczeniuimetafizycejjaknamatematyce.Mechanikapsychologicz-
naHerbartaniebyławowychczasachjedyna:drugąskonstruowalipsychologowiean-
gielscy.Różnicamiędzynimipolegałanatym,iżangielscyasocjacjoniściuważali,żeży-
ciepsychicznepodlegajednemutylkoprawu,mianowicieprawukojarzenia,podczas
gdyHerbartwżyciupsychicznymwidziałrównieżdziałanieprawaapercepcji.We-
dleasocjacjonistówwyobrażeniapowstająwświadomościzależnietylkoodbodźców
iodzwiązkówasocjacyjnychzinnymiwyobrażeniami.Wedleapercepcjonistyzaś,jakim
byłHerbart,zależnesątakżeodmasywyobrażeńnagromadzonychpoprzedniowświa-
domości.Toznaczy,formowaniesięwyobrażeńwświadomościzależyodindywidual-
nychkolei,jakietaświadomośćprzeszła.Ktomainnąprzeszłość,mateżinnewyobra-
żenia.Atakżemainnepostrzeżenia:nawetpercepcjazależyodapercepcji.Wniektórych
zwłaszczaprocesachpsychicznychapercepcjagrarolędecydującą.Onateżtłumaczy,
dlaczegoprocesypsychiczneuróżnychistotprzebiegająwróżnysposób,dlaczegonp.
tensamwidokuróżnychludziwywołujeinnewyobrażenia.Takpojętapsychologiapo-
zwalałaHerbartowigodzićmechanicznepojmowanieżyciapsychicznegozpojmo-
waniemindywidualnym.Natomiastbyłabezzastrzeżeńdeterministyczna:
wszystkiewyobrażeniasąpowiązaneprzyczynowo,nawolnośćniemamiejsca.
Inną,równieistotnącechątejpsychologiibyłjejintelektualizm.Przyjmowa-
ła,żetylkowyobrażeniasąpierwotnymielementamipsychicznymiiżetylkoonedecy-
dująostanieświadomości,uczuciazaśipopędysąwniejzjawiskamiwtórnymi,wystę-
pującymiwtedy,gdyprzebiegwyobrażeńzostałztakichczyinnychprzyczyn
zatamowany.
PsychologiaXIXw.wdalszymswymrozwojuniezachowałapoglądówHerbarta.
Zwalczałajezwłaszczazaniedostateczneliczeniesięzdoświadczeniem,zamechanistycz-
nepojmowaniezjawisk,zatraktowanieapercepcjijakoczynnikarównorzędnegozaso-
cjacją,zaintelektualistyczneniedocenianieuczućipopędów.Alezwalczającjenawiązy-
waławciążdonichjijużprzeztosamopsychologiaHerbartaodegrałarolęwhistorii.
4.E
TYKAIESTETYKA
Herbartabyłyzkoleizastosowaniemjegopsychologii.Były
,
takjakona,utrzymanewduchudeterminizmuiintelektualizmu.OryginalnościąHer-
bartabyło,żedwietedyscyplinyjetykęiestetykęjzespoliłzesobą.Zespoleniazaś
dokonałnakorzyśćestetyki,którejpodporządkowałetykę.Łączyłjetwierdząc,żestosu-
neknaszdodobrajesttakisam,codopiękna:jesttomianowiciestosunekbezpośrednie-
goibezinteresownegoupodobania.Kantokreślałwtensposóbpostawęestetyczną.Her-
bartzaśsądził,iżokreśleniejegowrównejmierzestosujesięidopostawymoralnej.
EtykęHerbartrozumiałwąsko:jakwielumyślicieliXIXw.ograniczałją,by
przeztopoprawićjejpozycjęnaukową.Przytakimograniczeniuzadanieetykistałosię
istotniepodobnedozadaniaestetyki:miałatylkoustalać,cosiępodobaicosięniepo-
doba.Etykastałasięwyłączniesprawą„smakumoralnego”,jakestetykasprawąsmaku
estetycznego.
