Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
FILOZOFIAXIXWIEKU
7
jączeswejodrębnościchciałabyćjednązwielunaukszczegółowych.Wahałasięmiędzy
tymibiegunami:filozofiąbeletrystycznąanaukową.Ibodajporazpierwszystanęławo-
bectychdwuniebezpieczeństwnaraz:rozpłynięciasiębądźwnaukachszczegółowych,
bądźwliteraturzepięknej.
Ioto,zjednejstrony,filozofiaprosperowała,rozszerzałysięjejagendy,rosłazna-
komicieznajomośćjejdziejów,pierwszyrazbyławtymstopniuniezależna,nieskrępo-
wanatradycją,względamimoralnymi,społecznymi,religijnymi.Ale,zdrugiejstrony,
wystąpiłotoszczególnezjawisko,żetypowiprzedstawicielewiekuzaczęligardzićfilo-
zofią,twierdzić,żeniejestnauką,anawetuważaćjązaszkodliwą,boodciągaodpraw-
dziwejnauki.MyśleliponiekądpodobniejakPascal:żewyrzecsięfilozofiitojestpraw-
dziwafilozofia.Chcielisięjejwyrzecdlanauki,jakPascaldlareligii.
4.R
ÓŻNICENARODOWE
.Postępykomunikacjizbliżyłydosiebiekrajeinarody,
aciekawośćcudzychideirównieżzrobiłaswoje.Najpierwobjawemtegozbliżenia,apo-
temjegoprzyczynąbyłytłumaczeniazjednychjęzykównadrugie:nigdyprzedtemnie
tłumaczononaobcejęzykityludziełfilozoficznych,cowdrugiejpołowieXIXw.Tak
liczneprzekładywypływałyzezbliżeniasięnarodów,apotemzkoleipotęgowałyjesz-
czetozbliżenie.
Pozytywizm,tanajbardziejcharakterystycznapostaćfilozofiitychczasów,był
wspólnymdziełemprzynajmniejdwóchnarodów,tworemzarównomyślifrancuskiej,
jakangielskiej:wywodziłsiębowiemzarównood„filozofiipozytywnej”Comte,a,jakod
empiryzmuMilla.Aniebyłtowypadekodosobniony.Wpływyjednychkrajównadru-
giedziałałyciągle,aczęstokroćbyłytowpływywzajemne:najpierwidealizmNiemiec
oddziałałnainnekraje,apotempozytywizminnychkrajówoddziałałnaNiemcy.He-
gemoniijednegokrajuniebyło.Wpoczątkuwiekuprzezjednopokoleniemogłosięwy-
dawać,żeNiemcy,któredoKantazajmowaływśródwiększychnarodówEuropyostat-
niemiejscewfilozofii,wysunęłysięnaglenapierwsze;wszakżetoichpierwszeństwo
byłowątpliwe,awkażdymrazieistniałokrótko.Odpołowystulecianiemogłojużbyć
zupełnieonimmowy:głównyprądepoki,pozytywizm,uformowałsięizapanowałbez
ichudziału.
Mimowszystkojednak,mimoułatwieniakomunikacji,kolportażuksiążek,wy-
mianymyśli,różnicenarodowewtraktowaniufilozofiipozostały.Okazałysięsilniejsze
odwszystkichzewnętrznych,unifikującychczynników.Iostateczniefilozofiawkażdym
krajuwciąguXIXw.rozwijałasięodmiennie.WAngliitworzyłysięiścierałyinnesta-
nowiskaniżweFrancji,awNiemczechczyPolscejeszczeinne.Inawetwkażdym
ztychkrajówbyłydyskutowaneinnezagadnienia.Atakżerytmrozwojubyłinny:wAn-
gliiiFrancjiprzeciwstawneteorietrwałyprzezcaływiekoboksiebie,awPolsceczy
wNiemczechbrałyposobiekolejnogóręiwypierałysięwzajemnie.
Angliazaczęłastulecieodsporufilozofów„zdrowegorozsądku”i„radykałów
filozoficznych”iażdojegokońcabyłaterenemnieustannegozmaganiasiętychdwu
doktryn,któreonireprezentowali:intuicjonizmuiempiryzmu.
