Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MożnychprotektorówmieliKepler,TorricelliczyLeibniz.
Ludziebogaci,jakBoyleczyKartezjusz,moglisamifinan-
sowaćswebadania,inninatomiastutrzymywalisię
zdobrzepłatnychstanowisk(np.Guericke).Utworzenie
akademiinaukwAnglii,weFrancji,apotemwPrusach,
otworzyłozupełnienowemożliwościinstytucjonalnego
zatrudnianiauczonych(Huygens,Romer
,Cassini,Hooke).
TylkoNewtonbyłprofesoremmatematykinauniwer-
syteciewCambridge,leczw1694r.zrezygnowałztej
posadyiobjąłzarządzaniemennicąwLondynie.
WXVIIwiekuniemalwszystkiewymienionedonio-
słeodkryciawnaukachfizycznychbyłyignorowane
przezprofesorówuniwersytetóweuropejskich,wktó-
rychnadalpanowałarystotelizm.Jakzobaczymydalej,
profesorowieAkademiiKrakowskiejniebylipodtym
względemwyjatkiem.
Podobniepostępowaliwykładowcyprotestanckich
gimnazjówakademickichiszkółkatolickichwPolsce.
Wobukręgachreligijnychjednązpodstawowychzasad
nauczaniabyłopodporządkowanietreściwykładów
światopoglądowireligijnemu.30Nauczanieprzyrodo-
znawstwamusiałobyćprowadzonewzgodności
zPismemŚwiętymimiałopouczaćoistnieniuiwszech-
mocyBoga,stwórcywszechświata.Przyjmowanozatem
zapodstawęukształtowanywśredniowieczusystem
arystotelesowsko-scholastyczny.Nowetreścitrafiały
czasemdoszkół,alepoto,bymożnajebyłokrytykować.
WXVIIwiekuwszkołachprotestanckichoddzielono
jednaknauczanieprzyrodoznawstwaodfilozofii,
coumożliwiałoprzyjmowanieidyskutowanieniektórych
osiągnięćnaukinowoczesnej.Wszkołachkatolickich
nastąpiłotoznaczniepóźniej–dopierowXVIIIwieku.
3020AKADEMIAKRAKOWSKA
AkademiaKrakowskaprzeżywałaokresświetności
wXVwiekuiwpierwszejpołowiewiekuXVI.Jednym
zdowodówuznaniawysokiegopoziomuuczelnimoże
byćto,żew1515r.papieżLeonXzwróciłsiędoniej
oprzygotowaniereformykalendarza.Zadaniategopod-
jąłsięwtedywybitnyastronomMarcinBiemzOlkusza.
Wkrótcejednaksplotróżnychokolicznościsprawił,
żeuczelniakrakowskapogrążałasięstopniowowupad-
ku.Odpowiedziąnaprądyreformacjibyłakontrreforma-
cja,wzrastającyopórprzeciwideomrenesansuihumaniz-
mowi.W1536r.zreformowanonauczanienawydziale
30B.Bieńkowska,T
.Bieńkowski,Kierunkirecepcjinowożytnejmyśli
naukowejwszkołachpolskich(1600–1773),cz.1:Przyrodoznawstwo,
Warszawa1973.
sztukwyzwolonych,usuwająctreścinaukirenesansowej
ipozostawiającwszechwładnąscholastykę.Innymczynni-
kiemstałosięutworzeniewpobliżunowychuniwersy-
tetów:wWittenberdze(1502),weFrankfurcienadOdrą
(1506)iwKrólewcu(1544).Dotychnowychuczelni
przenosilisięprzedewszystkimstudencizeŚląskaoraz
innicudzoziemcy,aletakżePolacy.
JużwXVIwiekuzacząłsięokresprzekształcaniaAka-
demiiKrakowskiejwstudiumplebejskiewskutekopusz-
czaniauczelniprzezwyższewarstwy.UWr.1507pisał
JanzeStobnicydomłodegoksięciaHolszańskiegopo-
święcającmuscholastycznytraktatParvulusphilosophiae
naturalis:szlachtapogardzateraznasząnaukąjako
siebieniegodną.”31
WymienionypodręcznikJanazeStobnicybyłwy-
dawanywKrakowiekilkakrotniewlatach1503–1517.
TadeuszBieńkowskicytuje32najegoprzykładzietypowy
zakreszagadnieńwchodzącychwskładwykładuzfilo-
zofiiprzyrody.Niematamopisuzjawiskszczegółowych,
natomiastjestrozwinięcietakichzagadnień,jak:Cotojest
natura?,Cotojestmateria?,Jakiesąwłaściwościmaterii?,
Cotojestforma?,Cotojestprzyczyna?,Cotojestruch?,
Cotosąelementy(żywioły)?,Cotosąjakości?,Cotojest
powstawanie?,Cotojestzmiana?,Cotojestmieszanie?,
Cotojestczucie?,Jakiesąwładzeduszy?.
PróbypodejmowanewcelureformyAkademiibyły
fragmentaryczneiniewieleznaczące.Naprzykładna
wydzialesztukwyzwolonychwprowadzononowypodręcz-
nikfizykiCharpentiera33,aleniezrezygnowanozestare-
gopodręcznikaAlbertaWielkiego.Charpentierprzedsta-
wiałnadalfizykęArystotelesa,chociażwsposóbbardziej
zwartyniżwdawnychtraktatachśredniowiecznych.
Dowykładówmatematycznych,obokdawnegoAlgo-
rismusvulgarisSacrobosco,dodanopodręcznikaryt-
metykiArithmeticaepracticaemethodusfacilisGemmy
Frisiusa,wydanyw1544r.W1538r.zostałwydany
pierwszypodręcznikmatematykiwjęzykupolskim:Algo-
ritmus,toiestnaukaliczbypolskąrzecząwydana
pióraks.TomaszaKłosa.Pozostałyjednakstaremetody
nauczaniainiezmienionedysputy.34
WkońcuXVIwiekupojawiłosięnoweniebezpie-
czeństwozestronyjezuitów–zaborczegozakonu,który
dążyłdoopanowaniacałegoszkolnictwawPolsce,wtym
31K.Morawski,HistoryaUniwersytetuJagiellońskiego...,op.cit.,t.2
s.262.
32T
.Bieńkowski,WiedzaprzyrodniczawPolscewwiekuXVI,Wro-
cław-Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź,Ossolineum1985,s.23–24.
33Universaenaturaebrevisdescriptio,exAristoteleinquatuorlibros
distincta,perIacobumCarpentarium,Paryż1560;przedrukowanewKra-
kowiewdrukarniStanisławaSzarffenbergaw1576r.
34J.Dianni,StudiummatematykinauniwersytecieJagiellońskim
dopołowyXIXwieku,Kraków1963.
3.WIEKXVII
25
