Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
tojednonajważniejszychdziełwhistoriinaukiikulmi-
nacjaRewolucjiNaukowej.Newtonzawarłwnimpod-
stawymechanikiklasycznej(zwanejdziśnewtonowską).
Podałścisłedefinicjepojęćmasy,siły,ilościruchu
(pędu),czasuabsolutnego,przestrzeniabsolutnejoraz
trzypostulowaneprawaruchu(zktórychpierwszym
byłazasadabezwładnościKartezjusza).Zzałożenia,
żewszystkiemasyweWszechświecieprzyciągająsię
grawitacyjniezsiłąodwrotnieproporcjonalnądokwa-
dratuodległościmiędzynimi,Newtonwyprowadził
prawaKepleraiopisałruchKsiężyca,planetikomet.
MożliwośćjednolitegoopisuzarównozjawisknaZiemi
(np.spadekswobodny),jakwkosmosie(ruchplanet)
pozwoliłanaostatecznezerwaniezarystotelesowskim
podziałemświatanasferępodksiężycowąisferęnad-
księżycową,któremiałybyćrządzoneodrębnymipra-
wamifizyki.
PrincipiaNewtonabyłydziełemniezmiernietrud-
nym.DopierowpołowieXVIIIwiekurozważaniaNew-
tonazostałyprzetłumaczonenajęzykwzorów,wjakim
znamyjeobecnie.DziełoNewtonazostałoprzyjętedość
sceptycznie,nawetprzezniektórychnajwybitniejszych
ówczesnychuczonych(ChristiaanHuygens,Gotfried
WilhelmLeibniz).JeszczewpołowieXVIIIwiekutrwa-
łydyskusjenadpoprawnościąprawapowszechnego
ciążenia,alewtedywłaśnienewtonowskiopisświata
ostateczniewyparłkartezjanizm.
WpierwszejpołowieXVIIwiekuWszechświatwy-
dawałsięnadalmały.TychoBrahedoszedłnawetdo
wniosku,żeakceptowaneodczasuPtolemeuszaroz-
miarytrzebazmniejszyćojednątrzeciąiumieściłsferę
gwiazdstałychwodległościzaledwie14000promieni
Ziemi.29
PodczasznacznegozbliżeniaMarsadoZiemiw1672r.
astronomowiefrancuscywykonalijednoczesneobserwa-
cjepołożeniatejplanetynatlegwiazdzParyżaiCayen-
newGujanie.NatejpodstawieGiovanniDomenico
CassiniobliczyłparalaksętejplanetyiodległośćSłońca,
któraokazałasięokoło20razywiększaodprzyjmowa-
nejodczasuPtolemeusza.Dopodobnegowniosku
doszedłJohnFlamsteednapodstawieobserwacjiMar-
sawLondynie.HuygensiNewtonniezależniedoszli
downiosku,napodstawieporównaniajasnościSyriusza
iSłońca,żeznajdujesięonkilkadziesiąttysięcyrazy
dalejodSłońcaniżZiemia.Wszechświatokazałsię
znaczniewiększyodtego,jakiwydawałsiędotychczas.
Zrozumiałystałsiębrakdostrzegalnegoprzesunięcia
paralaktycznegogwiazd,któryKopernikwyjaśniałich
wielkimoddaleniemodZiemi.
29ByłtowięcwszechświatUkieszonkowy”;dziświemy,żejużsama
średniaodległośćSłońcaodZiemito11726promieniZiemi.
24
CZĘŚĆ1.FIZYKAWPOLSCEDO1795ROKU
Rozgłoswywołanyprzezastronomiczneodkrycia
dokonaneprzezGalileuszazapomocąlunetyskłonił
Kepleradobadańbieguświatławprzyrządachoptycz-
nych.Nieudałomusięznaleźćprawazałamaniaświat-
ła,alezdołałopracowaćteorięlunety(tzw.lunety
Keplera).Prawozałamaniaświatłaodkryliniezależnie
odsiebieWillebrordSnell,ThomasHarriotiKartezjusz–
dwajpierwsinapodstawiepomiarów,aostatnizroz-
ważańteoretycznych.Kartezjuszpierwszyogłosiłto
prawowdzieleDioptrykawydanymw1637r.jakodo-
datekdosłynnejRozprawyometodzie.Mógłwobectego
jakopierwszyilościowowyjaśnićzjawiskotęczy.Pierre
Fermatwyprowadziłprawaodbiciaizałamaniaświatła
(1662),postulujączasadę,żeświatłobiegniezawsze
podrodzeodpowiadającejnajkrótszemuczasowiprze-
biegu.OdkryciedyfrakcjiświatłaopisałFrancescoMaria
Grimaldi(1665),aErasmusBartholinusodkryłpodwójne
załamanieświatławkryształachkalcytu(1669).
Odczasówstarożytnychpanowałoprzekonanie,że
światłorozchodzisięznieskończeniewielkąprędkością.
OlausRomerudowodniłjednakw1676r.,napodstawie
obserwacjinieregularnościzaćmieńksiężycówJowisza,
żeprędkośćświatłamawartośćskończoną,choćbardzo
wielką.
Huygensuważał,żerozchodzeniesięświatłapolega
narozchodzeniusięimpulsów,podobniejakwprzypad-
kudźwięku,któregoprzesyłaniepoleganapropagacji
zgęszczeńirozrzedzeńpowietrza.Poglądyswewyłożył
wdzieleTraitédelalumière(Traktatoświetle)(1690),
gdziesformułowałzasadęrozchodzeniasięimpulsów
wośrodku(dziśzwanązasadąHuygensa)oraznakreślił
biegpromieniświatłaprzypodwójnymzałamaniu
wkalcycie.TeoriaHuygensazostałaniesłusznienazwa-
nateoriąfalową,chociażsamautorwypowiadałsię
jasno,żerozważaneprzezeńimpulsyniemusząbyć
periodyczne.
WswympierwszymartykulenaukowymNowateoria
światłaibarwopublikowanymw1672r.Newtondo-
wiódł,napodstawieeksperymentów,żeświatłosło-
necznejestmieszaninąświatławszystkichbarw.Światło
różnychbarwróżnisięwspółczynnikiemzałamania,
aświatłookreślonejbarwyniejestjużdalejrozszcze-
pianeprzezpryzmat.Newtonprzypuszczał,żeświatło
składasięzdrobnychcząstek,korpuskułwysyłanych
przezświecąceciała.Korpuskułytemiałynastępnie
wywoływaćdrganiaweterze.
Trzebapodkreślić,żewiększośćwymienionychpo-
wyżejodkryćprzypadławudzialeuczonym,którzynie
bylizwiązanizuniwersytetami,leczdziałaliniezależnie.
Galileuszbyłwprawdziedo1610r.profesoremmate-
matykinauniwersyteciewPadwie,potemjednakzna-
lazłmożnegoprotektorawosobiewładcyToskanii.
