Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
4.1.budowageologiczna
4
GEOGRAFICZNE
UWARUNKOWANIAOBIEGU
WODYWPOLSCE
4l1
BUDOWAGEOLOGICZNA
MarekMarciniak,UniwersytetAdamaMickiewicza
LitosferanaobszarzePolskizostałauformowana
główniewwynikudziałaniageologicznychprocesów:
sedymentacyjnych,metamorficznych,denudacyjnych
igórotwórczych.Możnawniejwyróżnićdwagłówne
piętrastrukturalne.Piętrodolnestanowifundament
krystalicznyzbudowanyzezmetamorfizowanychskał
magmowychwiekuarchaicznegoiproterozoicznego.
Utworytegopiętrazostałyuformowanewwynikufał-
dowańprekambryjskich.Piętrogórnezaleganafun-
damenciekrystalicznymprawiepoziomo.Tworząje
utworypaleozoiczne,mezozoiczneikenozoiczne,któ-
repodlegałyfałdowaniomwmłodszychorogenezach
(Żelaźniewicziin.2011).
PrzezobszarPolskiprzebiegastrefaTeisseyre’a-
-Tornquista(T-T),którąstanowiciąguskokówtekto-
nicznychoddzielającychplatformęwschodnioeuropej-
skąodzachodnioeuropejskichstrukturgeologicznych
(rys.4.1.1).Istnieniestrefyodkryłwroku1893polski
geologWawrzyniecTeisseyre,apotwierdziłnapocząt-
kuXXwiekuniemieckibadaczAlexanderTornquist.
StrefaT-TprzebiegaodMorzaCzarnegodowyspy
BornholmiprzechodziprzezzachodniączęśćPodo-
la,wzdłużwschodnichstokówGórŚwiętokrzyskich
poprzezKujawyipopółnocnejstronieKoszalina.
NapółnocnywschódodstrefyT-Tfundamentkrysta-
licznyformująutworyplatformywschodnioeuropej-
skiej,któretworząnaprzemianwystępującewynie-
sieniaiobniżeniaokierunkupołudniowo-zachodnim.
Platformawschodnioeuropejskazanurzasięwkierun-
kupołudniowo-zachodnimnagłębokośćodok.500m
napółnocnymwschodziePolskidook.3000mwstre-
fieT-T.Dalejnapołudniefundamentkrystalicznyob-
niżasiędoznacznychgłębokości,szacowanychnakil-
katysięcymetrów,iwynurzasiędopierowSudetach
iCzechachoraznaUkrainie.Charakterystycznyjest
braksfałdowanychutworówpaleozoicznych,mezo-
zoicznychikenozoicznychzalegającychnafundamen-
ciekrystalicznymplatformywschodnioeuropejskiej
napółnocnywschódodstrefyT-T.Natomiastnaob-
szarachleżącychnapołudniowyzachódodstrefyT-T
utworypaleozoiczne,mezozoiczneikenozoicznepod-
legałyfałdowaniomgłówniewczasieorogenezkale-
dońskiej(ordowik,sylur,dewon),hercyńskiej(dewon,
karbon,perm)ialpejskiej(paleogen).Ponadtoobszary
tebyłykilkakrotniezalewaneprzezmorze,wktórym
formowałysięróżnorodneskałyosadowe(Mizerski
2009).Procesygeologicznekształtowałynasząplanetę
przez4,6mldlat.Tenprzedziałczasuzostałpodzielo-
nynaeony,ery,okresyiepokigeologiczne(tab.4.1.1).
NajstarsząstrukturągeologicznąPolskijestplat-
formawschodnioeuropejskazbudowanazutworów
prekambryjskich,którewystępujątakżewSude-
tachinaRoztoczu(rys.4.1.2).Werzepaleozoicznej
uformowanezostałySudety,blokprzedsudeckioraz
GóryŚwiętokrzyskiewczasiefałdowańkaledoń-
skichihercyńskich.Zapadliskośląsko-krakowskie,
powstałejakozapadliskopodgórskie,zostałowypeł-
nionewkarbonie.Werzemezozoicznejnaobszarze
środkowejPolskiuformowanezostałoantyklinorium
pomorsko-kujawskie,doktóregoprzylegająodpo-
łudniowegozachodusynklinoriumszczecińsko-
-mogileńsko-łódzko-miechowskie,aodpółnocnego
wschodusynklinoriumbrzeżne.Strukturytezbudo-
wanesągłówniezutworówjurajskichikredowych.
Werzemezozoicznejuformowanezostałytakżejura
krakowskaorazmonoklinaprzedsudeckazbudowana
zeskałpermskich,triasowychijurajskich.Popół-
nocno-wschodniejstroniestrefyT-Tutworykredowe
wypełniająnieckęmazowieckąoraznieckęlubelską
(Radlicz-Rühlowa,Wiśniewska-Żelichowska1988).
Domłodszychstrukturgeologicznychnaobszarze
PolskizaliczasięKarpatyorazzapadliskoprzedkar-
packie,którezostałyuformowanewerzekenozoicznej
podczasfałdowańalpejskich.Pokrywękenozoiczną
litosferynaobszarzePolskistanowiąwnajwiększym
23
