Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
22
INTELIGENCJAAKULTURA
PawełNowogrodcewwyodrębniłczteryetapywrozwojurosyjskiejinteligencji,
przyjmujączakryteriumpodziałunapokoleniaewolucjęideiwolności:sformułowanie
ideiprotestuprzeciwkozniewoleniuczłowieka(AleksandrRadiszczew,PodróżzPe-
tersburgadoMoskwy–ПутешествиеизПетербургавМоскву,1790),czynnewy-
stąpieniedekabrystówjakopróbarealizacjiideiwolnościowych,dyskusjanadistotą
wolnościwramachdwóchprądówideowo-kulturowych:słowianofilówiokcydentali-
stów,czwartyetap–transformacjapojmowaniaideiwolnościorazśrodkówjejrealiza-
cji,zarównowwymiarzejednostkowym,jakiogólnospołecznym.
MieczysławSmoleńwyróżniłwrozwojudziewiętnastowiecznejinteligencjirosyj-
skiejnastępującepokolenia:lattrzydziestych–czterdziestych,latsześćdziesiątychilat
osiemdziesiątychdziewiętnastegowieku.Pierwszeznich,pokolenieszlacheckielat
czterdziestych,zaczęłowlatachsześćdziesiątychtracićwpływynarzeczcorazlicz-
niejszejgrupyraznoczyńców,którzyprzejmowalistopniowogłównąrolęwkształto-
waniukulturowegoipolitycznegoobliczarzeczywistości.Pokolenielatsześćdziesią-
tychnietylkomiałoodmiennepochodzeniespołeczne,leczróżniłosiętakżeświatopo-
glądem,przyczymkrytykastylużyciaiwartości„ojców”wysuwałasięnapierwszy
plan.Natomiasttrzeciepokolenieinteligencjiukształtowałosięwwarunkachpostępu
technicznego,rozwojumiastipowstawaniaproletariatumiejskiego.Topokoleniejako
całośćmiałoodmiennąodpoprzedniego–zlatsześćdziesiątychdziewiętnastegowie-
ku–mentalność:byłomniejkrytycznewobecprzyjmowanychpostawiwartości,na-
stawionenakonkretne,doraźne,materialnekorzyści.Trafnacharakterystykapokolenia
latosiemdziesiątychwyrażasięwsłowach:
„...przemianytecharakteryzowałysięnietylkowiększymzasięgiemidynamikąniżwpoprzed-
nimokresie,alejednocześniepodniosłyznaczenie»niższej«inteligencji,mniejrefleksyjnej,
abardziej»technicznej«mentalniewjejkulturzeistosunkudorzeczywistości.[...]Podwzglę-
demkulturyistylużyciainteligencjatabyławswejmasieraczejfilisterska,przejmująctradycje,
postawyiwartościzarównoklaswyższych,jakiniższych”
82.
Poczynionezpunktuwidzeniahistorykaobserwacjesązbieżneznaszymiwnio-
skami,żewrazzezmianąpochodzeniaspołecznegonastąpiłazmianacharakteruetosu
ipodstawowegoideałuinteligencji–służbynarodowi.Inteligencja,zewzględuna
wzrastającąliczebnośćorazprzynależnośćdowarstwyśredniej,straciłarolęmediacyj-
ną,zajmującsięraczejkwestiamiorganizacyjnymi,zakładaniemzwiązków,grupza-
wodowychipartiipolitycznych,niezaśtworzeniemideiitroskąoprzechowaniedzie-
dzictwakulturowego.Przekształceniuuległtakżesamcharaktersamodzierżawnego
państwa–carzewzględunarozwójekonomicznyniebyłwstaniedłużejkontrolować
całegospołeczeństwa.Smoleńprzypomina,żeinteligencjatrzeciegopokoleniajako
całośćbyładużomniejwyobcowanazespołeczeństwaniżpoprzedniegeneracje
83.
Zadecydowałaotymdużaliczebnośćgrupy,atakżerezygnacjazgłoszenia„niepopu-
larnych”haseł:ogodnościiwolnościczłowieka,potrzebiewysokichwartościiczer-
paniazeskarbnicydorobkupoprzednichpokoleń.Powstanieorganizacjispołecznych
ipolitycznychoinnymcharakterzeniżte,któreistniałyodczasówPiotraIiprzezcały
wiekdziewiętnastybyłokolejnymdowodemnaukształtowaniesięnowejsiłyspołecz-
82M.Smoleń,Zdziejówinteligencjirosyjskiej...,s.541.
83M.Smoleń,Zdziejówinteligencjirosyjskiej...,s.545.
