Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzene
25
słowianofilówiokcydentalistów,zafaktpokoleniowyuznałopowstanie14grudnia
1825roku.AleksanderHercen,należącydodrugiegopokoleniainteligencji,zauważył,
żejegopokolenieprzejęłoideałydekabrystów.Trzeciepokolenie–latsześćdziesią-
tych
95–bezwątpieniawykrystalizowałoswepoglądywtokudyskusjinadskutkami
reformyuwłaszczeniowejroku1861.Wojnakrymska1853rokubyłakatalizatorem
zmianspołeczno-politycznychorazimpulsemdotransformacjiideowegoobliczainte-
ligencjiipostępującejradykalizacjijużnietylkopoglądów,alerównieżdziałań.
JakzauważyliśmynaprzykładziebadańM.SmoleniaiK.Chojnickiej,wyróżniane
jestjeszczejednopokolenie:latosiemdziesiątych,wplanieliterackim–pokolenie
„biesów”.Wnaszejpracyniezostanieonowyszczególnione,gdyżuznajemyjenieza
odrębnytwórspołeczno-psychologiczny,leczzakontynuacjętypu„nihilisty”imanife-
stacjętegomomentuwkulturze,kiedynegacjaosiągnęłapunktkrytycznyimożliwa
byłajedyniedestrukcjasamegotypu.
Oboktradycyjnegopodziałunapokoleniarytmrozwojurosyjskiejinteligencji
wwiekudziewiętnastymwyznaczałacykliczność:czyn–myśl–czyn
96,cobyłorów-
noznacznezaktywnymwłączeniemsięinteligencjiwżyciespołeczno-politycznelub
jejwycofaniemwzaciszesalonówiwkręgikółekliterackich,gdzieideesięrodziły,
leczniebyływcielanewczyn.Wycofaniesięinteligencjizaktywnegoprzekształcania
rzeczywistości,związanezokresamiwzmożonejreakcjizestronyoficjalnejwładzy,
manifestowałosięwpostacitworzeniakoncepcjispołeczno-filozoficznych,którenie
przekładałysięnadziałanie.Powrótinteligencjidoaktywnychdziałańnastępował
wokresieliberalizacjiwładzy.Epokaczynuoznaczała,żenadszedłczas,byprzemiana
zachodzącawewnętrzujednostkiwwynikudoświadczeńiprzemyśleńodzwierciedliła
sięnazewnątrz.
Dekabryścipróbowaliwcielićideeliberalnewczyn,pomimoracjonalnychprzesła-
nek,któreskłaniałyraczejdozaniechaniadziałań.Następującypodekabryzmiekolej-
nyetapwdziejachinteligencjito„epokafilozoficzna”,epokamyśli.„KółkoStankie-
wicza”,„kółkoHercena”skupiałymłodychludzi,którzyposzukiwalirozwiązańkwe-
stiispołecznychnapłaszczyźniefilozofii.Fazawycofaniasięinteligencjizaktywnej
działalnościpozwoliłauświadomićsobiewłasnypotencjałistanowiłaprzygotowanie
dopowrotunascenężyciaspołeczno-politycznego.Wmomenciegdynadeszłakolejna
epokaczynu,„chłodnimarzyciele”–jakokreślono„zbędnychludzi”–zostalizastą-
pieni„nihilistami”,zaśinteligencjaliberalnaodeszławcień.Odwróceniesięodidei
liberalnychbyłojeszczejednymdowodemnato,żeepokamyślidoprowadziłado
punktu,gdyrewolucjastajesięjedynymmożliwymsposobemprzekształceniarzeczy-
wistości.
Inteligencjaniejestwstanieodpowiedziećnawyzwanieobcejkulturywramach
jednegopokolenia;musząistniećconajmniejtrzy:to,któreprzeszczepiaobcąkulturę
95Latasześćdziesiątewujęciuhistorycznymtookres1855–1866.Por.A.Walicki,Zarysmyśli...,
s.276.
96A.Lipatowproponujerozpatrywaćcyklicznośćwrozwojuinteligencjiwoparciuofazy:czyn–
–słowo–czyn,por.A.Lipatow,Rosyjskainteligencjaodsamostanowieniadosamozagłady[w:]Inteligen-
cja,tradycja...,s.221.Proponujemyzastąpienie„słowa”„myślą”,ponieważwpewnychokresachsłowo=
czyn(dekabryzm,A.Hercen),podczasgdymyśl–czynbyływyraźnieprzeciwstawiane(I.Turgieniew,
HamletiDonKichot,przekł.M.Bohun,„PrzeglądPolityczny”2003,nr60,s.7).
