Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
abyluźnąwspólnotęjęzykowąprzekształcićwnaródipaństwo.Takpowstajeidea
zjednoczeniaNiemieciWłoch.PopularnawXIXw.ideamodernizacjipaństwa
igospodarkipowodujedalsząpresjęzestronywładznaintegracjęnarodowąijęzyko-
wąludnościdanegopaństwa14.Tozkoleiwywołujereakcjęzestronytychgrupetnicz-
nych,któremiałybyutracićswójjęzykikulturęiulecasymilacji.Równieżdlanich
inspiracjąjestromantycznaideanarodujakowspólnotyjęzykaikoncepcjaprawa
narodudoposiadaniawłasnegopaństwa.Rozwójgospodarczy,postępwdziedzinie
transportu(kolej)iłączności(telegraf,telefon)jeszczebardziejumacniająirozszerzają
więzispołeczne.Powstająnowoczesnenarody.Dochodzimydosytuacji,któraznajduje
sięwcentrumuwagiprzedstawionegowcześniejschematu15.
Wschemacietym,dlajasnościprezentacji,pominiętowzajemnepowiązaniamię-
dzyczynnikaminarodotwórczymi,np.wpływreligiinajęzykczygeografiinahistorię.
Najważniejszeztychwzajemnychpowiązańbędąjednakomówionewtekście.Wsche-
macienieumieszczonoteżczynnika„rasa”,którywpewnychokresachhistorycznych
iwpewnychmiejscachodgrywał(iodgrywa)istotnąrolęwkształtowaniutożsamości
grupetnicznych.
Wschemaciekluczowąrolęogrywakategorianarodukulturowego(zwanatakże
wspólnotąetniczną,wspólnotąkulturową,narodowością,narodemetnicznym,grupą
14Silnyzwiązekmiędzyideąmodernizacjianacjonalizmujestpodkreślanypraktycznieprzezwszystkich
badaczykwestiinarodowejijęzykowej.Znanyhistoryk,socjologiekonomistaI.Wallersteinuważanacjonalizm
(zw.przezniegoniekiedy„rasistowskim”)zajedenztrzechpodstawowychelementów,obokstopniowegoroz-
szerzaniaprawwyborczychipojawieniasiępolitykisocjalnejpaństwa,XIX-iXX-wiecznejpolitykimoderni-
zacjiireformwEuropieZachodniejiAmerycePółnocnej.Por.:„Programustępstw–prawowyborcze,
początkipaństwadobrobytu,integracyjnyrasistowskinacjonalizm–odniósłwspaniałysukceswświecieeuro-
pejsko-północnoamerykańskim”,awinnymmiejscu:„Stojącwobliczuradykalnychżądań«niebezpiecznych
klas»XIXw.–miejskiegoproletariatuEuropyZachodniejiAmerykiPółnocnej–liberałowiewystąpili
zprogramemreform,naktóryskładałysiętrzyelementy:prawowyborcze,początkipaństwadobrobytu
iintegrującypolitycznie,rasistowskinacjonalizm”(Wallerstein2004,s.122,100).
15Jakwidać,przedstawionytuzarysewolucjirelacjimiędzyjęzykiem,narodemipaństwemłączydwa
konkurującepodejściawstudiachnarodowościowych(tzw.nationstudies):teorie„prymordialne”(„pierwot-
nościowe”)i„modernistyczne”(„konstrukcjonistyczne”).Tepierwszeuważają,żenarodowośćjestczymś
pierwotnym,dziedzicznym,wrodzonym,wynikającymzprzekonania(nawetbłędnego)opokrewieństwie
iwspólnympochodzeniu,przekazywanymzpokolenianapokoleniepoprzezjęzykikulturę.Natomiastte
drugieuważają,żeświadomośćnarodowa(inaródjakotaki)jestefektemprocesumodernizacjiwXIX
iXXw.,efektemmasowejedukacji,masowejkomunikacji,masowegorynkuitd.Zastosowanetuneutralne
lubkompromisowepodejście,zakładające,żeniemazasadniczejróżnicymiędzy„etnosem”(„grupąetnicz-
ną”)a„narodem”,żewhistoriiEuropy„prymordialne”(„pierwotne”)grupyetniczneprzechodziły(oczywiś-
cieniewszystkieinieautomatycznie)wnowoczesnenarodyiżeelementykonstrukcjonizmunakładająsięna
konkretnerealiaetniczneiniemogądowolniekreowaćtożsamościetnicznej/narodowej,zbieżnajestm.in.
zpoglądamiA.Smitha(2007;1989,s.230–367;1998).Tegosamegozdaniajestbrytyjskibadaczkwestii
etnicznychS.Fenton(2007,s.91–92),któryzwracauwagę,żemodanakonstrukcjonizmposzłazadaleko.
Stwierdzaon:„tożsamościsąwpewnejmierzekreowane,podtrzymywaneizyskująważnośćwpolitycznej
działalnościetniczniezorientowanychjednostekipaństwa.Alekonstrukcjonistycznyjęzyk«wynalazku»
i«wyobraźni»wydajesięiśćzadaleko;nawetjeślitożsamościsąwynajdywaneiponownieodkrywane,
istniejąpewnespołecznerealia–np.różnicareligijna,skupienieterytorialne,zbiorowaorganizacjaijęzyk–
którestanowiąsubstancjalnąbazędlakonstruowaniaiorganizowaniatożsamościetnicznej”.Natemat
„prymordializmu”i„modernizmu”wstudiachnarodowościowychistniejebogataliteratura.Obszernejej
omówienie(aletylkotejangielskojęzycznej)znajdujesięwpracyJ.Hearna(2006).Wpolskiejliteraturze
otychdwóchpodejściachobszerniejpiszeW.Żelazny(2006).
20
