Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Jakjużwspomniano,językbardzoczęstojestuważanyzabardzoważny,jeślinienaj-
ważniejszy,czynniknarodotwórczy20.Należyjednakwyraźnieodróżnićjęzykjakomar-
ker(wyznacznik)obecnejtożsamościodhistorycznejrolijęzykawkształtowaniuświa-
domościnarodowej.Wokresieprzednarodowym(zanimpowstaływspólnotyetniczne
omocnympoczuciutożsamościkulturowejocharakterzeponadlokalnymiponadrodo-
wym)język–oznaczonynaschemaciejakopierwotny–słabonadawałsiędopełnienia
roliczynnikaetnotwórczegoozasięguponadlokalnym.WEuropieZachodniejmniej
więcejdopoł.XVIw.językiużywanenacodzieńwystępowaływyłącznielubprzeważnie
wformiegwar(dialektów)ludowych.GwarydominowaływEuropieZachodniejteż
później–praktyczniedopoł.XIXw.,awwieluczęściachświatadominujądodziś.
Gwaryludowesązawszezróżnicowane–każdamiejscowośćposiadawłasnągwarę
stanowiącądlalokalnejspołecznościśrodekkomunikacjiiwyróżniającąjąodspołecz-
nościinnychmiejscowości.Pozasytuacjamisąsiedztwajęzykówodległychgenetycznie
(np.słowiańskichigermańskich,germańskichiromańskich,romańskichisłowiańskich,
węgierskiegoisłowiańskich,greckiegoisłowiańskich)podziałyjęzykowebyłynieostre–
różnicemiędzygwaramistanowiły(wprzybliżeniu)funkcjęodległości,amówiącdo-
kładniej–funkcjęintensywnościkontaktów,którezależałyododległości,przebiegu
szlakówkomunikacji,sieciosadniczejitd.21Niebyłowyraźnejgranicyjęzykowejdzie-
lącej„naszych”od„obcych”.
Ostragranicajęzykowa–zarównorzeczywista,jakiuświadomiona–istniałana
stykujęzykówodległych,uniemożliwiającychporozumiewaniesię.Problemzporozu-
miewaniemsiębyłpowodempowstanianp.nazwy„Niemiec”,występującejwewszyst-
kichjęzykachsłowiańskich:„niemiec”oznaczałoniemego,takjaknp.„ślepiec”oznacza
ślepego,„głupiec”–głupiego.Świadomośćróżnicjęzykowychbyłaszczególnieduża
wsytuacjachkonfliktowych,gdziekontaktzinnymjęzykiemodbywałsięwwarunkach
konfliktuizagrożeniazestronyludzimówiącychtyminnymjęzykiem,codziałosię
zwyklewczasiewojeniobcychinwazji(okazjądokontaktówludzimówiącychniezrozu-
miałymijęzykamibyłyteżwspólnewyprawyiwojny–np.wyprawykrzyżowe,które
uświadomiłyodrębnościjęzykowemieszkańcówEuropyZachodniej).Wwarunkach
pokojowych,gdycodziennekontaktyzamykałysięwramachlokalnychspołeczności,
nawetznaczneróżnicejęzykoweludnościmieszkającejbliskoniebyłydostrzegane.
Niedostrzeganieczyteżlekceważenienawetdużychróżnicjęzykowychnaobszarach
stykowychwynikałorównieżstąd,żedłuższe(zwłaszczabezkonfliktowe)sąsiedztwo
ludówpowodowałowytworzeniesięzjawiskadwu-(lubwielo)języcznościihybrydyzacji
języków.Zjawiskatezacierałygranicejęzykoweiutrudniałypowstaniesilnychświado-
mościetnicznychnabaziejęzykowej.Mówiącodwujęzyczności,możnawspomnieć,że
20Wgwspomnianychjużromantycznychfilozofówniemieckich–FichtegoiHerdera–podziałludności
przyzastosowaniukryteriumjęzykowegojestodzwierciedleniempodziałunanarody,apodziałtenistniejeod
„początkuświata”,jesttworemnatury.Językwyrażaniepowtarzalnyduchnarodu;naródzkoleimaswoje
przeznaczenie,aelementemtegoprzeznaczeniajestjedność–stworzeniejednegopaństwanarodowego.Ten
rodzajpoglądówokreślasięwspółcześniemianem„esencjalizmu”lub„prymordializmu”.Oprymordializmie
ijegoprzeciwieństwie–konstrukcjonizmie,będziejeszczemowawdalszejczęścipracy.PoglądyHerdera
iFichtegonazwiązkijęzykainaroduomawiam.in.brytyjskasocjolingwistkaS.Wright(2004,s.32).
21Omechanizmieróżnicującymgwaryijednocześniesprawiającym,żeróżniceterosnąwrazzodległoś-
cią,traktujem.in.klasyczna,wspomnianajużpracazjęzykoznawstwadeSaussure’a(2002,Wstęp).
22
