Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Skromniejszymimożliwościamidysponowałyruchynarodowedziałającewmniejlub
bardziejneutralnympaństwie.Temogłyliczyćnazaangażowanejednostki,prywatnych
sponsorów,organizacjespołeczne,partiepolityczne,niekiedyKościoły.Mogłydyspo-
nowaćszkolnictwempodstawowym,gazetami,klubamiitp.Tentyppromocjiruchów
narodowychwystępowałprzedewszystkimwXIX-wiecznymCesarstwieAustriackim,
atakżewimperiumosmańskimorazprzezpewienczasnazachodnichperyferiach
ImperiumRosyjskiego.Najskromniejszymimożliwościamidysponowały,oczywiście,
ruchyzwalczaneprzezpaństwo.
Mimoiżwkształtowaniunarodówkulturowych(grupetnicznych)uczestniczyły
wszystkieomówionetuczynniki(językpierwotny,religia,władzapaństwowa,przes-
trzeńfizyczna,interesyekonomiczneipamięćzbiorowa,rasa),ichstrukturawkonkret-
nychprzypadkachmogłabyćróżna.Itakniektórewspólnotykulturowewyrastały
główniezreligii(np.Żydzi)zmniejszymudziałemjęzykailojalnościpaństwowej,dla
innychreligiaijęzykbyłyrównieważne(np.PolacyiGrecy,ztymżedlaGrekówjęzy-
kiemintegrującympoczątkowobyłjęzykwfunkcjisymbolicznej,aniekomunikacyjnej).
Innymtypemwspólnotynarodowej,któryzostanieszerzejomówionywdalszejczęści,
sąwspólnotybazującegłównienalojalnościwobecpaństwa–tzw.narodypolityczne
(państwowe).Strukturaczynnikówkształtującychwspólnotęnarodowąmiałaistotny
wpływnacechydanejwspólnotyijejwewnętrznądynamikę.
Ideanarodowapojawiałasięzwyklewokreślonejwarstwiespołecznejiwokreślo-
nymregionie,poczymrozprzestrzeniałasięnainnewarstwyspołeczneiregiony.Na
obszarachperyferyjnychdochodziłodonakładaniasięzasięgówideinarodowych66
ijeśliżadnaideologianiezdobywałaodpowiedniejsiły,toludnośćtychobszarów
pozostawaławkręguojczyznprywatnych,wykazującjedynieświadomośćlokalną(tutej-
si).Zasięgterytorialnykonkretnychideinarodowychzależałodwieluczynników.
Wśródnichbyłytrudnościkomunikacyjne,zarównospowodowanebarieramifizycz-
nymi,jakipsychologicznymi.Barierytesprawiały,żepozazasięgiemdanejideiczęsto
bardziejwyraźnemanifestowana,pozytywnaocenanarodówobywatelskich,zachodnioeuropejskich,uważanychza
„nowoczesne”(liberalne,tolerancyjne),podczasgdywschodnioeuropejskienarodyetnicznemająbyć„zacofane”
(wdomyśle:prymitywne,barbarzyńskie,nietolerancyjneitp.).Takipodziałnarodów,azwłaszczazawartewnim
wartościowanienarodów,możnauznaćzaprzejawignorancjilubuprzedzeńnarodowychzachodnichuczonych.
Przecieżpaństwatworzące„narodypaństwowe”równiemocno(aprzytymskuteczniej)dbająonarzucenie
ludnościokreślonejkulturyco„narodyetniczne”.Jaksłuszniezauważaznanykanadyjskiznawcaproblematyki
narodowej,W.Kymlicka(1999,s.133),StanyZjednoczonelansująpewienmodelkultury,aodkandydatówna
członkówamerykańskiegonarodu(naobywateliUSA)wymagająprzysięginawiernośćkonstytucji,znajomości
językaangielskiego(narodowego)ihistoriiUSA,awięczachowująsiępodobniejak„narodyetniczne”.Zkolei
D.Brown(2000,s.67;cyt.zaHearn2006,s.91)słusznieprzeciwstawiasięutożsamianiuzachodnioeuropejskich
narodówobywatelskichzliberalizmemitolerancyjnością,awschodnioeuropejskichnarodówetnicznych–znieto-
lerancyjnością.Uważa,żetolerancyjnośćbądźnietolerancyjnośćzależnesąodróżnychczynników,aprzytymsą
zmienneiżadennaródniejestraznazawszeskazanynabycietolerancyjnymlubnietolerancyjnym.Wtym
kontekścieciekawesąuwagiN.Daviesa(2007,s.177)odnośniedoAnglii–krajuwspółcześnieuznawanegoza
niezwykletolerancyjny:„PrzezznacznączęśćhistoriinowożytnejAngliabyłakrajemskrajnienietolerancyjnym,
szczególniepodwzględemreligijnym.Wypędzeniw1290rokuŻydziwrócilidopieroporoku1654.Chętniewitano
uchodźcówprotestanckich(takichjakhugenoci),leczuchodźcykatoliccyprzybywalitunawłasneryzyko”.
66NajbardziejdobitnymprzykłademtegojestGórnyŚląsk,gdziedoszłodostykuniemieckiejipolskiej
ideinarodowej.Por.Rykiel(1988;1995).
38
