Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
literackimistniejąodmianyterytorialne,różnicewakcencieitp.).Konsekwencjątej
cechysąwyraźniejszeróżnicemiędzyjęzykamiliterackiminiżmiędzydialektamioraz
istnienieostrzejszychgranicjęzykowychwprzestrzeni(oczywiścietam,gdziestykająsię
językiliterackie).Nawetjeśliróżnicemiędzybliskospokrewnionymijęzykamiliteracki-
misąniewielkie,jaknp.międzyczeskimasłowackim,międzyrosyjskim,ukraińskim
ibiałoruskimczyszwedzkim,duńskiminorweskimalbohiszpańskimaportugalskim,inie
sąoneistotnąbarierąkomunikacyjną,toitaksąłatwozauważalnedlaużytkowników
tychjęzykówitymsamymstanowiąpodstawędoodróżnianianarodowościludzi,do
podziałuna„my”i„oni”.Wtensposóbjęzykliteracki(zwanyteżstandardowym)staje
sięważnymczynnikiemróżnicującymnarodyisymbolemtożsamościnarodowej69.
Powstanieirozprzestrzenieniesięjęzykaliterackiegomiałowpływnietylkona
podziałynarodowościowe,aleinapodziałyspołeczne.Językliterackinałożyłsię,anie
zastąpił(przynajmniejzastąpiłnieodrazu)formyprzedliterackie.Obieformyjęzykowe
funkcjonowałyifunkcjonująwięczazwyczajnatymsamymobszarzeiwtymsamym
społeczeństwie,alewróżnychfunkcjach,sferachigrupachspołecznych–językliteracki
zdefinicjiwsferzejęzykapisanegoorazwsferzepublicznejioficjalnej,awsferze
prywatnejzwłaszczawmiastachi„wyższych”grupachspołecznych,natomiastdialekty–
główniewsferzenieformalnejkomunikacjiustnej,wkręgurodzinno-towarzyskim,
zwłaszczawśrodowiskuwiejskim.Tedwieformyjęzykoweniesąrównezpunktu
widzeniastatususpołecznegoipsychologicznego:językliteracki–kojarzonyzwy-
kształceniem,postępem,nowoczesnością,miejskością–powszechniebyłuważanyijest
zalepszyniżgwaryutożsamianeznegatywnymicechami,takimijakbrakwykształcenia,
zacofanie,wiejskośćitp.Opanowaniejęzykaliterackiegostałosięwięcjednymzwyznacz-
nikówpozycjispołecznejjednostek,warunkiemprzynależnościdowyższejkategorii
społecznej.Napiętnowaniegwar,atymsamymiichużytkowników,obokprzekształceń
społeczno-zawodowychiprzestrzennych(urbanizacja,dezagraryzacja),rozwojuszkol-
nictwaiśrodkówmasowegoprzekazu,stałosięprzyczynąstopniowegozanikugwar.
Procestenmaróżnąintensywnośćwróżnychkrajachiregionachijestzależnym.in.od
stopniaspołecznegonapiętnowaniagwar.Polskanależydokrajówonajwiększejnietole-
rancjiwstosunkudogwarludowych(inajwiększejpogardziedlaludzizewsi),wprzeci-
wieństwienp.doNiemieciWłoch,gdziestatusgwar(dialektów)jestrelatywniewysoki.
69Por.:„Językinarodowe(standardowe)pełniąwodniesieniudoichużytkownikówczterypodstawowe
funkcje:
1.jednoczą–łącząróżnedialektyiidiolekty;umożliwiająidentyfikacjęjednostekzszerszymizbiorowościami
narodowymi;
2.separującą–przeciwstawiajądanyjęzyknarodowyinnymjęzykomnarodowym;określającąnarodowość
użytkownikówdanegojęzyka;współtworzącąwięziemocjonalnewobrębienarodowejwspólnotykomuni-
katywnej;
3.prestiżową–świadczącąowyższościdanejwspólnotynarodowejposługującejsiędanymjęzykiemstandardo-
wymnadwspólnotami,któreniewytworzyłytakiegokodukomunikacyjnego;potwierdzającąfaktistnienia
państwanarodowegolubkonstatującąwystępowaniewarunkówsprzyjającychutworzeniutakiegopaństwa;
umożliwiającąrównouprawnieniedanegojęzykawstosunkudoinnychjęzykówstandardowych;
4.normatywną–określającązasadypoprawnej,sprawnej,etycznejiestetycznejkomunikacjijęzykowejwda-
nymjęzykunarodowym;stwarzającąpodstawyocenyprzekazówużytkownikówjęzykawgokreślonychkryte-
riównormatywnych”(Piotrowski,Ziółkowski1976,s.120).Natematjęzykastandardowegoijegospołeczno-
-politycznychfunkcjizob.teżm.in.Dubisz(2002,zwł.fragm.Językainstytucjespołeczne,s.45in.).
40
