Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
JĘZYKAŚWIAT
sieniawprocesiewnioskowaniaiprzekonywania,leżąupodstawsylogizmówlo-
gicznychistanowiąistotnąpomocdlamówcówwpozyskiwaniupublicznościizdo-
bywaniuwiarysłuchaczy(Arystoteles,Poetyka,księgaII,rozdz.21i22).
3.TeoriaJOSjestodkilkudziesięciulatintensywnierozwijanawkrajachsło-
wiańskich,zwłaszczawPolsce(oczymdalej)iwRosji.Wprogramiemoskiewskiej
szkołysemantycznejistotnemiejsceodlatzajmujekoncepcjamodeluświataina-
iwnegoobrazuświata1.WażnąpróbąwstępnejsyntezybyłaksiążkazbiorowaRol,
czełowieczeskogofaktorawjazykie.Jazykikartinamirawydanaw1988rokupod
red.B.A.Serebrennikowa.Pojęciejęzykowegoobrazuimodeluświataweszłona
dobredorosyjskiejetnolingwistyki,któramatradycjeXIX-wieczne(koncepcjafor-
mywewnętrznejsłowaPotebni),alewedleokreśleniaNikityI.Tołstojaprzeżywa
ostatnioswojepowtórnenarodziny(Tołstoj1995).Wostatnichlatachwydarzenia-
mistałysięzwłaszczapraceTamaryCywian(1990),AleksandraGóry(1997),Lud-
miłyWinogradowej(2000)iSerafimyNikitiny(1999,2000),autorówksiążekoal-
bańskimobrazieświata,osłowiańskichwyobrażeniachzwierząt,demonówidomu.
Pozaośrodkiemmoskiewskim_wkontakcieznim_pracujewieluwybitnychmło-
dychautorów2.
4.Czymjestjęzykowyobrazświata?Przyjmuję,żenajogólniejmówiąc,jestza-
wartąwjęzyku,różniezwerbalizowanąinterpretacjąrzeczywistościdającąsięująć
wpostacizespołusądówoświecie.Mogątobyćsądyutrwalone,czylimająceopar-
ciewsamejmateriijęzyka,awięcwgramatyce,słownictwie,wkliszowanychtekstach
(np.przysłowiach),aletakżesądypresuponowane,tj.implikowaneprzezformyję-
zykowe,utrwalonenapoziomiespołecznejwiedzy,przekonań,mitówirytuałów.
Dodajmyjednak,żedefinicjeJOSniezostałyprzezjęzykoznawcówdokońca
uzgodnione,oscylująmiędzytraktowaniemJOSjakostrukturypojęciowejutrwalo-
nej(zakrzepłej)wsystemiedanegojęzyka(Grzegorczykowa1990)azbiorempra-
widłowościzawartychwzwiązkachgramatycznychistrukturachleksyki,pokazują-
cychróżnesposobywidzeniairozumieniaświata(Tokarski1999)3.
5.Niewszystkiewymienioneelementysąuważanezajednakowoważnedlare-
konstrukcjiobrazuświatazawartegowjęzyku(por.pracewtomieJęzykowyobraz
świata1990orazsyntetyczneomówieniew:Grzegorczykowa2001).Jakiesąpodsta-
1WpracachJ.Apresjana,W.W.IwanowaiW.Toporowa,J.Łotmana,N.I.Tołstoja
iS.M.Tołstojowej,N.D.Arutjunowej,T.W.BułyginyiA.D.Szmielowaiin.(zob.Judin
2004c).
2M.in.A.W.Gołowaczewa,AleksyJudin,JelenaBerezowicziinni.(por.Judin2004c).
3Pojawiłysiępróbyprzeciwstawianiaobrazujęzykowegoitekstowego,coniewydajesię
słuszneotyle,żetreśćwyrażeniajęzykowyobejmujezarównoto,cojęzykowo-systemowe,jak
teżto,cojęzykowo-konwencjonalne(choćniekonieczniesystemowewstrukturalistycznymro-
zumieniutegopojęcia),jakwreszcieto,cozawartewkonkretnych,jednostkowychtekstachjęzy-
kowych,którenawetjeślizawierająindywidualnekonkretyzacjesystemuinormy,czywręcz
pewnenaruszeniaregułikonwencji,tojednakzawszeczerpiąizsystemu,izkonwencji(norm)
społecznych.