Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Od"niewiadomej”do"obywatelki”.Płećkulturowawdziejachpolskichwyobrażeń
51
nictwoprzyoświadczynach,stwierdzając,żetu„nieourząd,nieowakancyęidzie,ale
owiecznegoprzyjaciela”.PodobnieJerzyOssolińskimówił,iż„szukaprzyjacielajako
najdroższyskarbinajwiększepołasceBogabłogosławieństwo”,aFranciszekSapieha
wswymtestamencieżegnał„najmilszegopoPanuBoguprzyjaciela,małżonkęAnnę
zLubomirskich”.Przyjaźńostateczniezrównywałapartnerówwmałżeństwie,wzno-
siłaiemancypowałakobietę,odktórejniewymaganojużprzemijającejmłodości
ipiękności,alemęstwa,rozumu,czynuorazuczuciaiserca(Łoziński1912:144).
Rodzinasarmacka
Miłośćdworna,miłośćplatońskajakonietrwałanieznajdowałazrozumieniawrze-
szachszlacheckich,gdyżstanowiłazbytsłabyfundamentdlatakważnejinstytucji,
jakąjawiłasięrodzina.Jednocześniecelistnieniarodzinybyłzdecydowanieziemski,
gdyżwoczachSarmatówsprowadzałsiędopodtrzymywaniairozwojuroduludzkie-
go.Wbrewpowszechnejwierze,żeRzeczpospolitaopierasięnajednostkach,Polska
wrzeczywistościstałarodziną.Wkraju,wktórymwolnośćbyłanajwyższąwartością,
krajupozbawionymsilnejwładzycentralnej,cierpiącymnaniedostatekpraw,mu-
siałaistniećsiła,którabychroniłagoodupadku.Byłaniąrodzina,„rzeczosobna,
jednemunależąca”,aRzeczpospolita,jakstwierdzałA.FryczModrzewski,ukazy-
wałasięjakoichwielośćpołączonawięziamisąsiedzkimi(Modrzewski1914:1).
Spełniałaonafunkcje,którewinnybyćzwiązanezpaństwem,stanowiłafundament
ładuprzeciwstawiającysięmorzuwarcholstwa,pieniactwaiindywidualizmu.Gdy
upadłaRzeczpospolita,wrodzinieprzetrwałynormy,obyczaje,przechowywałaona
towszystko,dziękiczemumógłsiępodnieśćśpiew„JeszczePolskaniezginęła”.
Stanowiłaczęstojedynąinstancjęwyznaczającąopinięwspołeczeństwiecierpiącym
nabezkarność.Dombyłterenem,naktórymkształtowałysięsądy,itoon„wymie-
rzał”karę,zamykającdrzwiprzedbanitamiiinfamisami.Łamiącyprawomoglidalej
działać,przykładowonasejmikach,wsejmie,nazjazdachczywyborach,drwiączwy-
roków,leczsferaprywatnabyłajużdlanichniedostępna.
BartoszPaprockiswemupierwszemudziełuoherbachnadałnazwęGniazdocnoty.
Tymgniazdembyłaszerokorozumianarodzina,pojmowanapraktyczniejakowspól-
notajednoherbowych„stryjcówherbownych”.Konsekwentnieobejmowałaonacałe
zastępypowinowatych,krewnychiskoligaconychdoósmegopokolenia(prawokadu-
ka),nakładałasięnaświatsąsiedzki,jednocząccałąPolskę.Takkształtowałosiębra-
terstwostanuszlacheckiego,opartenaniekończącychsięparantelach,wktórych,na-
turalnie,rolęniepośledniąodgrywałyniewiasty.GdyrunęławgruzyRzeczpospolita,
pozostałstaryświatstrukturpoziomych,którytrwał,przechowującwartości,iożywał
wrazzpowstaniami,spełniającswą„powinnośćpospolitegoruszenia”.
