Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
Komisjaprawdyjakomechanizmsprawiedliwościokresutransformacji
użytecznądlabadaniasprawiedliwościokresutransformacji.Wjejramachmożna
dokonywaćzarównoanalizyporównawczejprzebiegurozliczeńwróżnychkrajach,
jakiocenyjejnarzędzi,takichjakkomisjaprawdyczysądownictwokarne.Cztery
polamatrycywyznaczoneprzezosienpamięć-niepamięć”(ośx)oraznbezkarność
-kara”(ośy)pozwalająopisywaćróżnetypysprawiedliwościokresutransformacji.
Genezępojęciansprawiedliwośćokresutransformacji”należywiązaćzdwoma
procesamidokonującymisięrównoleglewlatachosiemdziesiątychidziewięćdzie-
siątychXXwieku:przemianamidemokratycznymiwAmeryceŁacińskiej,Afryce
iEuropieŚrodkowo-Wschodniejorazzewolucjąpostrzeganiaroliprawczłowieka9.
SamuelHuntingtonokreśliłprocesytransformacjiustrojowejzachodząceod
1980r.mianemtrzeciejfalidemokratyzacji10.Zmianydemokratycznedokonywały
sięwkrajachAmerykiPołudniowej:Argentynie(odsunięcieodwładzyjuntywoj-
skowejw1983r.),Brazylii(1985r.),Chile(od1989r.),następniewkrajachbyłego
blokuwschodniego,wtym:wPolsce,Czechosłowacji,naWęgrzech(wewszyst-
kichtychkrajachjakoumownądatęzmianyustrojowejmożnaprzyjąćrok1989).
WkolejnychlatachobjęłyonerównieżkrajeAmerykiŚrodkowej(m.in.Gwatemalę,
Salwador),Afryki(m.in.RepublikęPołudniowejAfryki)orazAzji(np.Republika
Korei).Przebiegidynamikatychzmianbyłaróżnorodna.Wniektórychkrajach,
zmianamiałacharakternegocjowanyiopartynakonsensusiewładziopozycji
(Chile,Polska),winnychprzypadkach-czynnikiem,którydecydowałozmianach
byłoporozumieniepokojowekończącekonfliktwewnętrzny(Salwador).Zmiany
ustrojowewtakwielukrajachdoprowadziłydopojawieniasięparadygmatu
liberalnejdemokracjijakokońcowegoetapuewolucjisystemówpolitycznych11.
Wewszystkichkrajach,wktórychzachodziłazmianaustrojowa,jednymzpod-
stawowychproblemówstawałasiękwestiarozrachunkuzpoprzednimreżimem.
Zjednejstronynadspołeczeństwamiciążyłproblempoważnychnaruszeńpraw
człowiekadokonywanychwokresierządówniedemokratycznychlubwtrakcie
konfliktuwewnętrznego,zdrugiej-dlanowych,demokratycznychwładz,któ-
rychlegitymizacja,wczęściprzypadków,opierałasięnaporozumieniuzprzed-
stawicielamipoprzedniegoreżimu,uruchomienieprocesówsprawcównaruszeń
prawczłowiekarodziłopoważnydylemat.Ukaraniesprawców,choćmoralnie
usprawiedliwione,stawałosięniemożliwezuwaginagwarancjezłożonewpro-
cesietransformacji,silnąpozycjęsiłzbrojnychlubpodziałyspołecznegrożące
9ProblemzmianywpostrzeganiuprawczłowiekanaprzełomieXXiXXIwiekujestszeroko
badanywliteraturze.Por.J.Symonides(red.),HumanRights:ConceptandStandards,Unesco
Publishing,Paris2000;idem(red.),HumanRights:NewDimensionsandChallenges:Manualon
HumanRights,AshgatePublishing,Brookfield1998;P.G.Lauren,TheEvolutionofInternational
HumanRights:VisionsSeen,UniversityofPennsylvaniaPress,Philadelphia2003;J.Symonides,
PrawaczłowiekawobecwyzwańXXIwieku,nStosunkiMiędzynarodowe”2002,nr1/2,s.7-19.
10S.P.Huntington,Trzeciafalademokratyzacji,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa
1995.
11F.Fukuyama,Koniechistorii,ZyskiS-kaWydawnictwo,Poznań1996.