Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Sprawiedliwośćokresutransformacji
35
wybuchemlubwznowieniemkonfliktuwewnętrznego.Sytuacjatransformacji
miałacharakternadzwyczajny,więcniedałosięwniejbezpośredniozastoso-
waćmechanizmówwymiarusprawiedliwości,takichjakwstabilnejdemokracji.
Odpowiedzialnośćzanaruszeniaprawczłowiekanależałowidziećwszerszym
kontekściezmianpolitycznych,gospodarczychikulturowych,stądteżposzu-
kiwanienowychstrategiirozrachunkuzprzeszłością,aleteżsilnepodkreślanie
koniecznościpojednanianarodowego.
Decyzjaorozliczaniuprzeszłościmusiałabyćpodejmowanazuwzględnieniem
jejwpływunaprzebiegprocesudemokratyzacji.Wliteraturzeistniejądwastano-
wiskawtejkwestii:realistyczne,któregozwolennicyzakładają,iżzmianapoli-
tycznamusipoprzedzaćwprowadzeniemechanizmówodpowiedzialności(wtakim
ujęciurządyprawasąskutkiemprocesudemokratyzacji,asprawiedliwośćokresu
transformacjijestuzależnionaodukładusiłpolitycznych);orazidealistyczne,
zgodniezktórymtransformacjapolitycznaniemożesięobyćbezuprzednichdzia-
łańwobszarzeprawa.Oznaczato,żedalszyprocesdemokratyzacjijestskazany
naniepowodzeniebezwymierzeniakarysprawcomnaruszeńprawczłowieka12.
Sprawiedliwośćokresutransformacjibadanawujęciuhistorycznympozwala
naporównywaniesposobówrozliczaniaprzeszłościwodmiennychkontekstach
przemianustrojowych.MarcinKulastwierdza,iżnwdzisiejszychNiemczechzain-
teresowaniekwestiąodpowiedzialnościzanazizmjestwjakimśstopniunazna-
czoneaktualnąkwestiąodpowiedzialnościzanegatywyNRD13”.Wydajesię,że
powyższestwierdzeniemożnauogólnićnasprawiedliwośćokresutransformacji
jakofenomen,pojawiającysięwtrakcieprzemiandemokratycznychlatosiemdzie-
siątychidziewięćdziesiątychXXwieku.Poszukiwanieskutecznychwówczesnej
sytuacjimetodrozliczeniazprzeszłością,prowadziłodogłębokiejanalizyram
rozliczanianaruszeńprawczłowiekawokresiepoIIwojnieświatowej(wtym
problemuzbrodniinaruszeńdokonywanychprzezwładzekolaboracyjne)oraz
wpaństwachEuropyPołudniowej(Hiszpanii14,Grecji15,Portugalii),którewłasną
12R.G.Teitel,TransitionalJustice…,op.cit.,s.3-4.Badaczesprawiedliwościokresutrans-
formacjiodwołująsięwtymkontekściedowprowadzonegoprzezMaxaWeberarozróżnieniana
etykęodpowiedzialności(stanowiskorealistyczne)ietykęprzekonań(stanowiskoidealistyczne).
13M.Kula,Krótkiraportoużytkowaniuhistorii,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa
2004,s.81.
14ZajednązpodstawowychzasadtransformacjiwHiszpaniiuznanoodstąpienieodjakiej-
kolwiekodpowiedzialnościkarnejczłonkówwładzfrankistowskichorazpodległychimsłużb
wojskowychibezpieczeństwa.Postępującastopniowozmianaustrojowatrwającaodśmiercigen.
Francow1975r.dowprowadzeniawżycienowejkonstytucji,comiałomiejsce29grudnia1978r.,
opierałasięnakonsensusiepomiędzygłównymisiłamipolitycznymiawojskiem,stądokreślenie
jejjakozmianynegocjowanej(hiszp.rupturapactada);Zob.J.J.Linz,A.Stepan,Problemsof
DemocraticTransitionandConsolidation.SouthernEurope,SouthAmericaandPost-Communist
Europe,JohnsHopkinsUniversityPress,London-Baltimore1996,s.87-115.
15WprzypadkutransformacjiwGrecji,wbardzokrótkimczasiedoszłozarównodozmian
ustrojowych(nowewybory,zmianakonstytucjiizniesieniemonarchii),jakidoosądzenianaruszeń
