Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
centralizmu,kolegialnościiprofesjonalizmuurzędników4.Charakteryzującreformy
centralistyczno-unifikacyjneorazkształtadministracjipaństwowejwkrajacheuropej-
skiegoabsolutyzmu,PierreChaunupodkreślał:„Państworośniepowoli,metodycznie,
przezcałestulecie,kuwielkiej,bardzodobrzewyważonejkorzyścicałegoorganizmu
społecznego”5.Rozwójstrukturadministracyjnych,opartychnazasadachnowoczesnej
organizacjiaparatu,wzależnościodlokalnycheuropejskichwarunkówmiałodmienny
przebieginatężenie.
ReformyzdecentralizowanegoianachronicznegozarządupaństwowegowRzeczy-
pospolitejswymipoczątkamisięgająokresustanisławowskiego.Zmierzającdobudowy
nowoczesnegoaparatuadministracyjnegowKoronieiwWielkimKsięstwieLitewskim,
utworzonodwacentralneurzędy:KomisjeSkarboweiKomisjeWojskowe.Lata1773–
1775zaznaczyłysiępowołaniemdożyciaKomisjiEdukacjiNarodowejiKomisjiSzpi-
talnej.FunkcjerządupełniłatrzydziestosześcioosobowaRadaNieustająca.Działalność
centralnejadministracjipaństwowejopierałasięnazasadachkolegialnościiresortowo-
ści.WcelupodniesieniamiastzupadkupowołanoKomisjeDobregoPorządku6.
Oileautorzykoncepcjireformpolityczno-ustrojowychschyłkowegookresusaskie-
goipoczątkówpanowaniaStanisławaAugustawykazywalizainteresowanieproblema-
tykąreorganizacjiaparatuadministracyjnego,otylezagadnieniezarząduterenowego
nieznalazłonależytegomiejscawichpracach.Sprawynowoczesnejadministracjilo-
kalnejnieuwzględniaStanisławKonarskianinieporuszajejwswoimprojekciestron-
nictwoCzartoryskich7.
Wśródplanówreformpierwszegodziesięcioleciaokresustanisławowskiegodoty-
czącychzarządulokalnegonaszczególnepotraktowaniezasługujekoncepcjaautorstwa
AntoniegoPopławskiegoz1774roku8.DwunastauwagaOporządkupowojewódz-
twachjegoopracowaniazawierałapostulatpowołaniaprzez„stanrycerski”wojewódz-
kichkomisjiekonomicznychnaczelezdożywotnimwojewodą.Zakresczynnościlo-
kalnejwładzywykonawczej–wedługPopławskiego–miałobejmowaćsprawywzrostu
ludności,zapewnieniabezpieczeństwaosobistego,szerzeniaoświatywśródwłościan,
regulowaniażyciagospodarczego,wtym„sporządzeniawalniejszychiprostszych
gościńców,ułatwienieporzekachdefluitacjialbokopaniakanałówwygodnych[…],
kupcompodrogachbezpieczeństwoopatrzyć,potrzebniejszewprowadzićmanufaktury,
miasteczkapodupadłedolepszegostanuprzyprowadzić,wydoskonalićhandel”9.Zda-
niemPopławskiegofunkcjonowaniekomisjimiałosięopieraćnazasadachkolegialności,
ajakojejczłonkówautorZbioruniektórychmateriipolitycznychupatrywałurzędników
ziemskich,posiadającychdoświadczeniewprowadzeniugospodarki.Istotnywydajesię
punktowykonywaniuprzezkomisarzyuchwał,podjętychprzezsejmikigospodarcze.
Propozycjawprowadzeniawlokalnejadministracjidwóchorganów–ocharakterzecia-
łaustawodawczegoiwykonawczego–wskazuje,żenaprojektPopławskiegoprzypusz-
czalniewywarławpływnowożytnawizjapodziałuwładz.Jegoodwołaniasiędodo-
4D.Malec,J.Malec,Historiaadministracjinowożytnej,Kraków1996,s.15–16.
5P.Chaunu,CywilizacjawiekuOświecenia,Warszawa1993,s.157.
6J.Malec,Polskamyśl…,s.116–118;D.Malec,J.Malec,Historia…,s.42–44.
7J.Malec,Polskamyśl…,s.31,33,36–37.
8A.Popławski,Zbiórniektórychmateriipolitycznych,Warszawa1774,s.265–271.
9Tamże,s.268–269.
18
