Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ny,stanmajątkowylubpoglądypolitycznekomisarzy.Przedstawienietakszerokiego
wachlarzazagadnieńwykraczawięcpozaramytejpracy.
Źródła
StanisławKutrzebawmonografiiomawiającejzagadnieniaźródełdodziejówhisto-
riiprawa,zwróciłuwagęnazłystanzachowaniaaktKomisjiCywilno-Wojskowych.
OksięgachkomisjiporządkowychzterenówWielkiegoKsięstwaLitewskiegoKutrzeba
wspominawjednymzdaniu,twierdząc:„ZachowałysięnieliczneksięgiKomisjipowia-
towychCywilno-Wojskowychzroku1792”11.Zcałąpewnościąapriorycznezałożenie
autoramogłowynikaćzarównozesłabegorozeznaniawzasobacharchiwalnych,jak
izewentualnychutrudnieńwpodjęciutakichbadań.
Przystępującdocharakterystykipodstawyźródłowejdziałalnościkomisjiporząd-
kowychzokresuSejmuCzteroletniego,wypadazaznaczyć,iżbliższezapoznaniesię
zzasobamiarchiwalnymiuwidaczniaczęściowezachowaniedokumentacjiaktowejad-
ministracjilokalnej,umożliwiającerekonstrukcjęjejdziałalności.
Trzonprezentowanejmonografiistanowiąodnalezioneksięgiuniwersałykomisji
rządowych,międzyinnymiKomisjiSkarbowejiKomisjiWojskowejzposzczególny-
miKomisjamiCywilno-Wojskowymi,korespondencjamagistratur,aktaKomisjiPoli-
cjiObojgaNarodóworazStrażyPraw.Charakteruzupełniającymająmateriałysądów
ziemskichigrodzkich,atakżeksięgimiejskie.
Analizanajstarszychdziewiętnastowiecznychinwentarzyarchiwalnychorazkom-
pleksowekwerendyprzeprowadzonewarchiwachLitwy,BiałorusiorazPolskiujawnia-
jąpoważnebrakiwzachowaniuaktkancelariikomisjiporządkowychzokresuSejmu
Czteroletniego.Naprzykładzlat1879–1882wzasobachwileńskiegoarchiwumodno-
towanobrak145sygnatur12.WedługdanychkustoszaarchiwalnegoNikołajaGorba-
czewskiegow1872rokuwzbiorachCentralnegoArchiwumAktDawnychwWilnie
byłyprzechowywaneksięginastępującychkomisjiporządkowych:brasławskiej,lidz-
kiej,wiłkomierskiej,grodzieńskiej,mińskiej,mozyrskiej,nowogródzkiej,orszańskiej,
pińskiej,rzeczyckiejorazsłuczoreckiejj13.
Obecniebilansposzukiwańarchiwalnychaktkancelariikomisjiprzedstawiasię
następująco.WiększośćksiągKomisjiCywilno-Wojskowychznajdujesięwzbiorach
NarodowegoArchiwumHistorycznegoBiałorusiwMińsku.Należypodkreślić,żenaj-
lepszymstanemzachowaniacharakteryzujesiędokumentacjaaktowaKomisjigrodzień-
skiej,słuczoreckiej,pińskiej,mińskiej,połockiejorazorszańskiej.Wspomnianapla-
cówkaarchiwalnadysponujerównieżpojedynczymiksięgamikomisjiporządkowych
11S.Kutrzeba,Historiaźródełdawnegoprawapolskiego,t.I,Lwów–Warszawa–Kraków1925,s.129;
t.II,1926,s.61.
12R.Mienicki,ArchiwumAktDawnychwWilniewokresieod1795do1922roku,Warszawa1923,s.123;
InwentarzbyłegoWileńskiegoArchiwumCentralnego,cz.1,Wilno1929,s.417,436.
13Н.Горбачевский,Kаталогдревнимактовымкнигамгуберний:Bиленской,Гродненской,Мин-
скойиKовенской,атакжекнигамнекоторыхсудовгубернийМогилёвскойиCмоленской,хранящихся
вЦентральномAрхивевBильне,Вильно1872,c.193,248,427,437,454,467,485,517,556,574.
10
