Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Część1
StworzeniemodeluosadyprzemysłowejwNewLanark,wktórymplanowanie
iarchitekturabyłyzintegrowanezhumanitarnatroskązestronypracodawcówdla
dobregosamopoczuciapracowników,jestkamieniemmilowymwhistoriispołecz-
nejiprzemysłowej.Moralne,społeczneiekologicznewartości,naktórychopierają
siępraceRobertaOwenawNewLanarkstanowiłypodstawę,płodnąideę,któraza-
inspirowaładodalszegorozwojumaterialnychiniematerialnychuwarunkowańiza-
sad,któremiałytrwaływpływnaspołeczeństwowciąguostatnich200lat7.David
DaleiRobertOwenstworzylimodelprzestrzenny,funkcjonalnyispołecznyrozwią-
zującypotrzebysocjalneimieszkaniowepracownikóworazmenadżerówdlaosiedli
patronackich,któryspopularyzowałsięnacałymświeciewXIXiXXwieku.
WinnąstronęposzłykoncepcjefrancuskiegoprojektantaJean-BabtisteGodina.
ZałożyłonosiedleobokswojejodlewniwGuise,zwanenFamilistere”.Kilkawyso-
kichwielopiętrowychblokówmieszkalnychotaczającychdużydziedzinieczostało
pokrytychprzezroczystymdachemzeszkła,wtensposóbpowstałdziedziniecbę-
dącywspólnąstrefądlawszystkichmieszkańców.Wbudynkachbyło465mieszkań
i1100izb.Mieszkańcymielidodyspozycjiwspólne,wyposażonewciepłąizimną
wodę,kuchnie,łazienkiitoalety.Wnarożachumieszczonopunktypoborubieżącej
wodyiwc.Infrastrukturatowarzyszącaczęścimieszkalnejobejmowała:budynkigo-
spodarczeiusługowe,bibliotekę,salęteatralną,kawiarnię,punktmedycznyzbez-
płatnymiusługamidlamieszkańcównFamlilisteru”ikrytąpływalnię.Budynkibyły
wyposażonewzsypynaśmieciorazwukładzasilaniawodynawyższepiętrazpom-
pąnapędzanąmaszynąparową.Ciepławodadlapralnipochodziłazprocesutechno-
logicznegozakładu.WystrójarchitektonicznybyłwzorowanynaWersalu,dlatego
osiedlanazywanonrobotniczymWersalem”.Tedwaprzykładyilustrująfilantropijne
dążenieichtwórcóworazokreślonytrendspołeczny.Osiedlapatronackiemiałyza-
pewnićidealnąprzestrzeńdlarobotników,którzymielibytworzyćrodzajidealne-
gospołeczeństwa.Funkcjonalnośćikomfort,pięknoiprostotaarchitektonicznego
projektumiałyoddziaływaćnamieszkańcówwychowawczoiinspirującozarazem.
Należytakżepodkreślićaspektedukacyjny;ludzie,robotnicy,zamieszkującyczyteż
nfamilistere”czyNewLanark,czyinnepodobneosiedla,mielistaćsięprzedstawi-
cielaminowego,doskonałegospołeczeństwa,wktórymetospracyiposłuszeństwa
wobecpracodawcyiideałudobrejpracybyłyspołecznąnobilitacją.Tehumanistycz-
nerozwiązanianiebyłyjednakzbytpowszechne.Powstawaniuosiedlipatronackich
przyświecałrównieżcelzmaksymalizowaniazyskuprzedsiębiorcyipracodawcy,
7M.Baranowska,Koncepcjamiastaidealnegowdobieeryindustrialnej–naprzykładzieosiedla
przemysłowegoNewLanark.Czasiprzestrzeńwnaukachgeograficznych.Wybraneproblemy
geografiihistorycznej,Łódź2008,ss.306-315.
