Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Czasklasykówkonserwatyzmu
27
1.2.Czasklasykówkonserwatyzmu
Przemianarewolucjiwcesarskądyktaturę,anastępniejejklęskawwojnie
ztradycyjnymimonarchiamidałaasumptdoszerokozakrojonejkrytykilewi-
cowegozamętuwEuropieoświecenia.Krytykatamiałajednakcharaktertak
niejednolity,żeuzasadnionymdylematemstałosiępytanie,czysensownejest
określaniecałegojejzasobujednymmianem.Jakmożnabyłosięspodziewać,
przyzwyczajenidostabilnościbrytyjscytradycjonaliści,zEdmundemBurkiem
naczele,niemoglizaufaćprzewrotowinakontynencie,albowiemichcelembyła
prowadzącadopomyślnegorozwojuharmonia:
DlategopowstrzymamsięzgratulowaniemFrancuzomichświeżejwolnościdochwili,
gdydowiemsię,jakpowiązanojązwładząpaństwową,ześrodkamiprzymusu,zdy-
scyplinąiposłuszeństwemarmii,zeskutecznymściąganiemwłaściwierozłożonych
podatków,zmoralnościąireligią,zzabezpieczeniemwłasności,zpokojemiporząd-
kiem,zobywatelskimiispołecznymizwyczajami.Bowszystko,cotuwymieniłem,to
takżeswoistedobra;beznichwolnośćniejestdobrodziejstwem,gdytrwa,iniemoże
trwaćdługo.Wolnośćdlajednostekoznacza,żemogąonerobić,cozrobićzechcą;bo
owegratulacjemogąrychłozamienićsięwskargi10.
PrzenikliweuwagiBurkelastawiająprzedspołecznązmianąpodstawowe
wymagania–rewolucjaniemusizostaćzgórypotępiona,aleusprawiedliwiona
byćmożetylko,jeślizapewniastanlepszyniżdawnarzeczywistość.Czymże
sąterozważania,jakniekontynuacjątejsamejlinii,którąpamiętamyzpism
FortescuelaiHookerasprzedwieków?Harmoniawładzinienaruszalnośćspraw-
dzonychwzorcówchroniąspołecznośćWyspprzednastaniemrządówsiły.
Woluntaryzmrewolucjonistównakazałimostatecznieodwołaćsiędoprzemocy
iograniczeniawolnościdotkliwszegowskutkachniżwczasachstaregoporządku.
Francuskaodpowiedźnarewolucjęmusiałazezrozumiałychwzględównosić
dalecebardziejemocjonalnycharakter.Wtensposóbpowstałypełnewyrzutu
pismaJosephadeMaistrela,któryprzedstawiłnajbardziejafektywnąkoncepcję
tragediirewolucyjnej.Wopiniitegosabaudzkiegopesymistytwórcyprzewrotu
ulegliiluzjomzewzględunaelementarneprzewinienia.Wywołalirewolucję,
jednakniezdołaliniąpokierować,ponieważtoonapokierowałanimi.Wwyniku
niekontrolowanychprocesówzrodziłsiędespotyzmnajgorszyzeznanychdotąd
whistorii.Wszystkotojednakmaswojeuzasadnieniewodwiecznychregułach,
którychnaruszeniepowodujedestrukcjębluźniercy:nKażdakroplakrwiLudwi-
kaXVIkosztowaćbędzieFrancjęstrumienie.Prawdopodobnieczterymiliony
10
BurkeEdmund,RozważaniaorewolucjiweFrancji(fragm.),tłum.DorotaLachowska,
[w:]Historiaideipolitycznych.Wybórtekstów,oprac.StanisławFilipowicz[etal.],t.2,Wy-
dawnictwoUniwersytetuWarszawskiego,Warszawa1999,s.198.
